Provincies: financiële cijfers gemeenten verontrustend

Er staan amper nog gemeenten onder curatele, maar hun financiële positie baart provincies toch ernstige zorgen. ‘Een stilte voor de storm.’

Die ongerustheid uiten de provincies in hun verslag aan Binnenlandse Zaken over het door hen uitgevoerde financieel toezicht op de gemeenten. Ze voorzien dat een sluitende begroting 2023 en meerjarenperspectief om meerdere redenen een lastige opgave zal worden.

Wmo-tekort

Een van die redenen is het risico dat gemeenten lopen als gevolg van de gedecentraliseerde taken in het sociaal domein. De provincies wijzen erop dat de vraag en de zwaarte ervan blijven toenemen, terwijl de groei van de vergoeding van het rijk daarbij achterblijft. Sinds de invoering van het vaste abonnementstarief door het rijk voor de eigen bijdrage in Wmo-voorzieningen, stijgen de aanvragen voor huishoudelijke hulp bijvoorbeeld enorm. Het gevolg is forse financiële tekorten bij de Wmo. ‘Er zijn gemeenten die de financiële tekorten ‘oplossen’ door het zorgaanbod te beperken, bijvoorbeeld door wachtlijsten te laten ontstaan of door de kaasschaafmethode te hanteren door het aantal uren huishoudelijke zorg te verminderen,’ zo constateren de provincies.

Interen

Ze zien een trend dat gemeenten flink interen op de kwaliteit van maatschappelijke dienstverlening, zowel binnen als buiten het sociaal domein. Dat leidt in ieder geval tot veel maatschappelijke onrust, aldus de verzamelde toezichthouders. ‘Wij maken ons daar ernstige zorgen om, omdat dit het vertrouwen van inwoners in het openbaar bestuur uitholt.’

Omgevingswet

Maar er is meer wat de zorgen van de toezichthouders voedt. Zo is en blijft er onduidelijkheid over de extra middelen voor de jeugdzorg, de gevolgen herverdeling van het gemeentefonds vanaf volgend jaar en de manier van bekostigen van gemeenten vanaf 2026.

De economie laat weliswaar gunstige ontwikkelingen zien, maar een hogere inflatie ligt daarbij op de loer. Daarnaast wijzen de provincies op enkele grote uitdagingen die naar verwachting significante financiële gevolgen gaan hebben voor gemeenten, zoals bijvoorbeeld het woningtekort, de invoering van de Omgevingswet en de gevolgen van de klimaatverandering.

Besparingen

Hoewel er sprake is van een daling van het aantal gemeenten onder preventief toezicht vanwege hun financiële positie ten opzichte van 2021 – alleen Vlissingen staat nog onder curatele – , klinkt vanuit de provincies de waarschuwing dat er sprake is van ‘een stilte voor de storm.’ Ze wijzen erop dat de druk op de financiële positie slechts tijdelijk is afgenomen. ‘Gemeenten zullen naar verwachting het komende jaar nog wel een structureel sluitende begroting kunnen presenteren maar dit zal niet het geval zijn met de meerjarenramingen. Het verhaal achter de cijfers blijft verontrustend. Hoewel gemeenten nu een sluitende begroting presenteren, is het de vraag in hoeverre zij daadwerkelijk in staat zijn de daarin opgenomen besparingen te realiseren. Gemeenten zetten momenteel vaak reserves in voor het dekken van tekorten maar kunnen dit niet eindeloos blijven doen.’