Woningmarkt boosdoener WOZ-bezwaren

Het kabinet poogt met een wetswijziging’ WOZ-bezwaarbureaus een halt toe te roepen. De groeiende bezwarenstroom legt een grote druk op zowel gemeenten als de rechtspraak, en in een poging dit tegen te gaan worden de inkomsten van deze juristenkantoren flink ingeperkt. Een analyse van het historische verloop van het aantal WOZ-bezwaren en veranderingen op de woningmarkt toont aan dat stijgende huizenprijzen grote invloed hebben op het aantal bezwaren dat wordt ingediend. Uit gesprekken met marktpartijen blijkt dat zij niet verwachten dat de 'no cure no pay constructie verdwijnt. Dit leidt tot vraagtekens bij de doeltreffendheid van de nieuwe wetgeving.

No cure no pay

WOZ-bezwaarkantoren werken op basis van het ‘no cure no pay’ principe. Huiseigenaren kunnen via de bedrijven gratis bezwaar indienen tegen de WOZ-beschikking die zij van de gemeente hebben ontvangen. Wanneer het bezwaar gegrond blijkt te zijn, bijvoorbeeld omdat de WOZ-waarde van de woning te hoog is vastgesteld, dient de gemeente een proceskostenvergoeding te betalen aan het WOZ-kantoor. Een inwoner die bezwaar indient zonder tussenkomst van een gemachtigde krijgt geen proceskostenvergoeding.

Druk op de organisatie

‘Deze 'no cure no pay-bureaus' zadelen gemeenten op met onnodig veel bezwaar- of beroepsprocedures om te verdienen aan de proceskostenvergoeding.’ Zo schreef de VNG vorige week overtuigd op haar eigen website. De explosieve stijging van het aantal bezwaren tegen de WOZ-beschikking in 2023 (van 312.000 in 2022 naar 627.000 dit jaar) wijten de gemeenten aan reclamecampagnes door de bureaus in kwestie. Ze nemen het de bedrijven kwalijk dat ze door het indienen van de bezwaren veel druk leggen op de gemeentelijke organisatie. Daarbij komt dat ze collectief in 2022 zo’n 17 miljoen euro aan proceskosten ontvingen van gemeenten.

Gemeenten in paniek

Gemeenten zitten in hun maag met de extra bezwaren. Daarom voeren ze bijvoorbeeld campagnes om mensen op te roepen zelf in gesprek te gaan met de gemeente wanneer ze het niet eens zijn met de WOZ-waarde van hun woning. De gemeente Berkelland gaat zelfs zo ver dat zij de kosten die ze volgend jaar verwachten te maken al in de begroting hebben opgenomen, en vervolgens doorberekend hebben naar de inwoners via een verhoogd percentage op de OZB belasting. Andere lokale overheden schetsen de kantoren als louche ondernemingen, die door misbruik te maken van het systeem met een minimale inzet ontzettend veel geld binnen harken.

Niet nieuw

De wijzende vinger naar de WOZ-bezwaarkantoren is opmerkelijk, want het fenomeen is allesbehalve nieuw, al is het de laatste jaren wel gegroeid. Kantoren als WOZ-consultants B.V. (opgericht in 2012), of Bezwaarmakers.nl (opgericht in 2013) lopen al geruime tijd mee en voeren hun werkzaamheden al tien jaar via dezelfde, hierboven beschreven, constructie uit. Sinds 2018 is het indienen van bezwaar via een gemachtigde populairder geworden. Het bedrijf EerlijkeWOZ startte in 2017 met no cure no pay dienstverlening, en voerde uitgebreid landelijk campagne om mensen te wijzen op de mogelijk te hoge WOZ-waarde van hun woning.

Wel groter

Waar in 2018 nog 27 procent van de bezwaren werd ingediend door commerciële partijen, is dit in de periode tot 2021 gegroeid naar 45 procent. De verhouding met bezwaarschriften door particulieren bleef in de daaropvolgende jaren gelijk. De explosieve stijging van het aantal bezwaarschriften vond pas plaats in 2023. Daarmee rijst de vraag: Kan deze stijging wel verklaard worden door de invloed van de WOZ-kantoren? Ze kregen immers verhoudingsgewijs niet meer klanten in dat jaar. Een analyse van de cijfers van de Waarderingskamer, een instantie die valt onder het Ministerie van Financiën en die naleving van de WOZ controleert, toont een duidelijk verband met de veranderlijke woningmarkt.

Woningmarkt

De stijging van het aantal bezwaarschriften valt namelijk direct samen met de stijging van de WOZ-waarden van woningen in een jaar. Historische cijfers die Binnenlands Bestuur heeft opgevraagd bij de Waarderingskamer laten tevens zien dat dit effect niet nieuw is. In zowel 1997, 2001 en 2005 maakten zelfs nog meer mensen bezwaar tegen de WOZ-beschikking dan in 2023. Toen werden de WOZ-waarden van woningen eens per vier jaar berekend en stegen deze in 2001 en 2005 met gemiddeld 50 procent ten opzichte van het voorgaande meetmoment. Voor zover te achterhalen waren er toen nog geen commerciële bezwaarkantoren actief. Een analyse van de cijfers over de afgelopen 25 jaar toont aan dat dit niet gaat om incidenten, maar dat er een significant, sterk en doorlopend verband bestaat tussen waardevermeerdering op de woningmarkt en het aantal WOZ-bezwaren dat wordt ingediend.

Onverwachte stijging

De Waarderingskamer is zelf in een recente publicatie ook ingegaan op dit effect. ‘De stijging van de WOZ-waarden van woningen (in 2023 red.) was hoog en viel samen met een duidelijke verandering in de woningmarkt. Nadat de top van de woningmarkt medio 2022 was bereikt waren begin 2023, het moment waarop de belanghebbenden de gestegen WOZ-waarden ontvingen, de verkoopprijzen op de woningmarkt aan het dalen.’ Met andere woorden: inwoners werden in 2023 niet alleen met een veel hogere WOZ waarde geconfronteerd dan het jaar daarvoor, dat gebeurde ook nog eens toen zij juist een lagere waarde hadden verwacht.

Te hoog, onduidelijk

Het indienen van een bezwaarschrift lag in 2023 daarom veel meer voor de hand dan wanneer er een WOZ-beschikking op de deurmat valt die in lijn is met de verwachtingen. De cijfers laten tevens zien dat er vanaf 2019 al een stijgende trend in het aantal WOZ-bezwaren bestond. Deze viel gelijk met de fors stijgende huizenprijzen. Ook wanneer de WOZ-waarde flink stijgt, maar dit in lijn is met de verwachtingen, zijn inwoners dus meer geneigd om bezwaar in te dienen. Onderzoekers van het WODC constateerden in 2020 dan ook dat de overgrote meerderheid van de bezwaarschriften wordt ingediend omdat de belanghebbenden de WOZ-waarde te hoog vinden. Een derde van de bezwaarmakers geeft als reden van bezwaar aan dat het hen niet duidelijk is waarom de WOZ-waarde zo erg is gestegen.

Extra communicatie heeft een stijging van het aantal WOZ-bezwaren niet kunnen voorkomen.

De Waarderingskamer, rapport Staat van de WOZ 2023

Campagne hielp niet

De Waarderingskamer meldt in haar rapport ‘Staat van de WOZ 2023’ daarnaast dat er bewust campagne is gevoerd om inwoners voor te bereiden op de flink hogere WOZ-waarde. ‘Samen met gemeenten en de VNG hebben we geprobeerd heldere voorlichting te geven over deze stijging van de WOZ-waarden in een inmiddels dalende woningmarkt en het effect van de waardepeildatum die in het kader van de Wet WOZ een jaar eerder ligt. Deze extra communicatie heeft een stijging van het aantal WOZ-bezwaren niet kunnen voorkomen.’

Nog niet getoetst

Niet alleen de invloed van WOZ-kantoren kan dus de stijging van het aantal bezwaren kan verklaren. Stijgende huizenprijzen hebben grote invloed op de manier waarop het aantal bezwaarschriften zich ontwikkelt. De beoogde nieuwe wetgeving biedt daarop geen antwoord. Opvallend genoeg lijken zowel het kabinet als de VNG niet erg lang stil te staan bij de effecten van de huizenmarkt op de WOZ-bezwaren. Zo komt het ook niet voor in de toelichting bij het wetsvoorstel. In de uitvoeringstoets bij het wetsvoorstel staat dat er vanwege de werklast bij de Belastingdienst nog geen inschatting is gemaakt van de effecten van de beoogde maatregel op de uitvoeringskosten. Dat gebeurt eind 2024, wanneer de wetswijziging dus al een jaar van kracht is.

Ook extra werk

De verwachtingen over het wetsvoorstel zijn niet onverdeeld positief. Uit een uitvoeringstoets van de VNG blijkt bijvoorbeeld dat er sprake zal zijn van een hogere piekbelasting van ambtenaren. Er zal minder formeel juridisch contact komen, maar naar verwachting wel vaker informeel contact. Ook het feit dat gemeenten straks niet meer aan de gemachtigden maar de huiseigenaren proceskostenvergoedingen moeten uitbetalen zorgt voor meer werk. ‘De eenvoud van het uitkeren aan slechts circa 15 partijen voor 95 procent van de gegronde bezwaren komt te vervallen’, zo staat in de uitvoeringstoets. In het geval dat er sprake is van een openstaande belastingschuld is het tevens de bedoeling dat gemeenten de vergoeding daarop in mindering brengen. Naar verwachting zorgt dit voor onduidelijkheid en meer vragen. ‘De interactie met de burgers zal toenemen en incidenteel zal er contact met de burger dienen te worden gezocht om het bankrekeningnummer te achterhalen. Er zijn derhalve kosten aan verbonden op het gebied van software, personeel en drukwerk.’

Onderzoeken

Er zijn daarnaast verschillende onderzoeksresultaten die de negatieve rol van no cure no pay kantoren nuanceren. Zo is er slechts anekdotisch bewijs voor misstanden, en spreken rechters tegen dat er sprake zou zijn van slechte rechtsbijstand. Ze zien de vertegenwoordiging van burgers door een deskundige juist als hun goed recht, zeggen ze tegen het WODC. Ook zien ze regelmatig gemeenten die juridisch hun zaken niet op orde hebben. Hierop besloot het rijk ook het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) onderzoek te laten doen. Die concludeerde wel dat ‘de inspanning die een bezwaarkantoor levert beperkt kan blijven terwijl het bedrijf toch de proceskostenvergoeding kan ontvangen.’ Dit vanwege steeds verdergaande automatisering, die er bij vaststelling van de hoogte van de proceskosten nog niet was. Ook constateerde het COELO dat de manier waarop de wetgeving is vormgegeven maakt dat het loont om langer te procederen.

De rechtsbijstand wordt de nek omgedraaid.

Ko Maas, Bezwaarmakers

Verdienmodel blijft

Aan die ‘perverse prikkel’ verandert de nieuwe wetgeving echter niets, concluderen de bezwaarkantoren zelf. De vergoeding gaat omlaag, maar het verdienmodel is precies hetzelfde gebleven. Die vergoeding was al niet zo hoog, vinden ze zelf. ‘Een advocaat doet het er niet voor, en dat is straks het alternatief voor mensen die juridische hulp nodig hebben’, zegt directeur Jos Oosters van WOZ-consultants. Het voortbestaan van zijn bedrijf is met oog op de nieuwe wetgeving onzeker. ‘Je kunt je voorstellen wat er met een onderneming gebeurt wanneer de omzet met 75 procent daalt. Dit is gewoon bedoeld om alle marktpartijen uit te schakelen. Ik zit met twintig man personeel, veel met een hypotheek en met kinderen.’ Ko Maas van Bezwaarmaker zit in hetzelfde schuitje, al is hij niet verrast. ‘Het zwaard van damocles hangt al een tijdje boven ons hoofd. De rechtsbijstand wordt de nek omgedraaid. Voor dit bedrag kan ik geen goede dienstverlening meer leveren.’

'Treiterwetgeving'

‘Het is treiterwetgeving’, zegt Oosters. Daarmee specifiek doelende op de nieuwe regel dat proceskostenvergoedingen straks niet meer aan de gemachtigde betaald worden, maar aan de eigenaar van het huis. Dit zorgt ook volgens Maas enkel voor meer administratieve rompslomp, zoals ook bevestigd in de uitvoeringstoets, en absoluut niet voor het einde van de no cure no pay constructie. ‘Je hebt gewoon een overeenkomst met de klant, dus daarin kun je opnemen dat die vergoeding achteraf wordt betaald indien het bezwaar gegrond is. Dat betekent voor ons, de klant, maar ook voor de gemeenten dat er opeens veel meer banktransacties moeten gaan plaatsvinden.’

Automatiseren

Is de extra administratie en de teruglopende vergoeding genoeg om de bezwaarkantoren de nek om te draaien? Daarvan zijn de marktpartijen niet zo zeker. ‘Je kunt straks twee kanten op als kantoor’, zegt Oosters. ‘Of je gaat je richten op een hoger segment, met betalende klanten. Of de wet van de grote getalen treedt in werking.’ Zijn voorspelling is dat er met de huidige mate van automatisering kantoren zijn die, om het verlies aan omzet te compenseren, juist nog meer bezwaren gaan indienen. ‘Wij voeren nu een check uit op alle bezwaren die bij ons binnenkomen en vangen zo veel af, maar je kunt ook alles geautomatiseerd doorzetten naar de gemeente. Er zijn nu tien serieuze kantoren in Nederland. Ik vermoed dat er vijf zijn die het over die boeg gaan gooien. Dan breekt pas de pleuris uit.’

Toegang tot de rechter

Ook de kantoren wijzen naar de huizenmarkt als het gaat om het aantal bezwaren dat zij jaarlijks indienen. Gemeenten moeten volgens hen hand in eigen boezem steken: als zij niet zoveel fouten zouden maken bij de vaststelling van de WOZ-waarde, hadden de WOZ-kantoren geen omzet. ‘Dit is de dokter verwijten dat er zoveel zieken zijn’, zegt Oosters. ‘Je kunt WOZ-kantoren wel uitbannen, maar daardoor zijn de mensen die door fouten van de gemeente teveel belasting betalen niet weg. Zij, en dan vooral de mensen met een kleinere portefeuille, betalen straks de rekening.’ Maas staat er hetzelfde in. ‘Dit raakt vooral de mensen die niet zo makkelijk toegang hebben tot de rechter en mensen hulp nodig hebben bij hun WOZ-beschikking.’