Gemeenten willen ‘Gazprom-compensatie’ van rijk

Gemeenten en provincies met gascontracten bij het Russische Gazprom hebben van het rijk meer tijd gekregen om daarvan af te komen. Zijn ze nu echt uit de brand?

Niemand kon er in maart van dit jaar nog onderuit: door de Russische inval in Oekraïne was het ruim 75 jaar na 1945 weer oorlog in Europa. Een soevereine staat was binnengevallen en onschuldige burgers werden verjaagd en gedood. In Nederlandse gemeenten en provincies was de verontwaardiging groot. Bestuurders zwoeren actie. Lokale overheden met contracten met het Russische Gazprom wilden er vanaf. Probleem: het ging meestal om lange termijnafspraken, waardoor contractbreuk grote verliezen en hoge afkoopsommen tot gevolg zou hebben.

Onvoorziene uitgaven

Klimaat-minister Rob Jetten (D66) wilde eveneens van het goedkope maar wel foute Russische gas af, zo kondigde hij in april aan. Nadat Brussel tot een vijfde sanctiepakket tegen Moskou had besloten, vroeg hij lokale overheden om hun Gazprom-­contracten per 1 oktober op te zeggen. De gemeenten en provincies wilden wel, maar kregen te maken met onvoorziene uitdagingen, zoals een veel hogere gasprijs. Paniek brak uit en er volgden weken van onzekerheid. Na het zomerreces werd Jetten door de Tweede Kamer gedwongen de datum te verleggen naar 1 januari 2023.

Aanbesteding

Gerolf Bouwmeester, burgemeester van Leusden, zegt blij te zijn met de inkeer van Jetten. ‘Gelukkig heeft hij uitstel verleend tot 1 januari’, zegt hij. Leusden heeft met zeventien andere gemeenten een contract met Gazprom. ‘We kunnen het contract nu uitdienen en een nieuwe overeenkomst afsluiten met een nieuwe partij die sowieso is goedgekeurd.’ Per 1 oktober een nieuwe leverancier vinden, was volgens hem ‘behoorlijk lastig’ geweest. ‘Want geen enkele partij wilde voor een periode van drie maanden gas leveren. Ze wilden alleen op 1 oktober starten met leveren als zij ook de aanbesteding voor 2023 en daarna zouden krijgen. Dat was ingewikkeld, want wij konden de aanbestedingsprocedure niet versnellen zodat we voor oktober klaar zouden zijn.’

Greenchoice

Niet alleen Leusden en haar partnergemeenten kwamen in de problemen, ook de provincie Fryslân kreeg het moeilijk. Gedeputeerde Sietske Poepjes (CDA) hakte al voor het besluit van Jetten een knoop door. ‘Als provincie hebben we het gas samen met de gemeenten geregeld. We wilden versneld inzetten op verduurzaming van de warmtevraag en een zelflevermodel.’ De Friezen keken naar Den Haag, dat niet snel over de brug kwam. ‘Op dat moment ik graag een minister gewild die meteen na de inval duidelijkheid had gegeven en die had gezegd: je kunt op ons rekenen’, aldus Poepjes. ‘De houding van Jetten veranderde voortdurend. Wij hebben in de zomer hard gewerkt om gas uit Noorwegen te vinden. Dat kon via Greenchoice. We hebben dat zelf uitgevogeld. Ik denk dan: Rob, waar was je nou?’ Te laat hoorden de Friezen van het ministerie. ‘De hulp was niet altijd even goed en schoot vaak tekort. Als Fryslân doen wij het dan maar zelf.’

Het besluitvormingsproces is volgens Poepjes niet verkeerd gegaan, maar de boodschap veranderde steeds waardoor er veel moest worden geïmproviseerd. ‘Gelukkig hebben wij 9 miljoen euro niet uit hoeven geven omdat we er zelf met Greenchoice uitkwamen, maar er zijn nog wel gemeenten en provincies die veel geld kwijt zijn. Ik vind dat zij gecompenseerd moeten worden.’

Gedupeerde overheden

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat geeft aan dat het sinds het uitbreken van de oorlog zijn best heeft gedaan om lokale overheden op de hoogte te stellen, zo ook over de situatie rond Gazprom in Duitsland. ‘We hebben op diverse momenten contact gehad en extra checks gedaan bij de Duitse overheid en het bedrijf zelf. Mogelijk dat een reactie daardoor wat langer op zich liet wachten’, aldus een woordvoerder.

Het ministerie zegt niet of er een compensatie komt voor gedupeerde lokale overheden. ‘We snappen dat overheden die wél een alternatief hebben gevonden, vragen hierover hebben. Daar kijken we naar en zijn we met de VNG en andere partijen over in gesprek.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week.