Nieuw gemeentefonds gaat mank op kosten jeugd

Het gemeentefonds-nieuwe-stijl pakt ongunstig uit voor niet-stedelijke gemeenten omdat er in het verdeelmodel met name te weinig rekening wordt gehouden met de daadwerkelijke kosten voor met name de jeugd. Centrumgemeenten worden in het nieuwe model daarentegen juist te rijkelijk beloond.

Dat is de uitkomst van een door Bureau voor Economische Argumentatie (BEA) gehouden second opinion naar een nieuw verdeelmodel voor het sociaal domein, zoals dat door bureau Andersson Elffers Felix (AEF) voor het rijk is ontwikkeld. In opdracht de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Krimpenerwaard, Waddinxveen en Zuidplas hield BEA dat verdeelmodel tegen het licht.

Totale achteruitgang

Aanleiding voor de second opinion was het grote financiële nadeel dat de vier gemeenten verwachtten volgens dat nieuwe verdeelmodel. Hoewel de financiële impact op individuele gemeenten nog steeds niet met zekerheid kan worden vastgesteld, maakte BEA een indicatieve raming. De totale achteruitgang in budget op de clusters inkomen en participatie, maatschappelijke ondersteuning, jeugd en sociale basisvoorzieningen loopt volgens die raming voor die vier gemeenten op tot zo’n 15 procent. Ter vergelijking: de G4 gaan er volgens diezelfde indicatieve raming bij de voorgestelde herverdeling in het sociaal domein tussen de 12 en 20 procent op vooruit.

Sociaal domein

De BEA-onderzoekers plaatsen vraagtekens bij het door AEF voorgestelde verdeelmodel. In dat model wordt onder andere te veel gekeken naar de sociale uitgaven die gemeenten in het verleden en nu plegen. Die uitgaven vormen volgens Ter Beek echter een gebrekkige benadering van de kosten, onder meer omdat gemeenten zullen proberen om niet meer uit te geven dan zij voor de uitoefening van een taak van het rijk ontvangen. ‘De uitgaven weerspiegelen dan het ontvangen budget en minder de noodzakelijk te maken kosten’, stellen ze.

Gemeenten die beschikken over relatief veel overige inkomsten, bijvoorbeeld uit toeristenbelasting of parkeergelden of vanwege een hoog vast bedrag in het huidige verdeelmodel van het gemeentefonds – zoals de G4 –, kunnen die inkomsten benutten voor uitgaven in het sociaal domein. De onderzoekers: ‘Deze gemeenten worden hiervoor nog eens extra ‘beloond’ als het nieuwe verdeelmodel de facto wordt gebaseerd op de uitgaven van gemeenten.’

Aantal jongeren

Beter en eerlijker zou het zijn als in de diverse verdeelmaatstaven het aantal jongeren zwaarder meeweegt. ‘Het aantal jongeren blijft veruit de belangrijkste kostendrijver’, aldus de onderzoekers. Ook zou minder gewicht moeten worden toegekend aan de verdeelmaatstaf centrumgemeenten in tal van clusters. Gemeenten zonder officiële centrumfunctie, maar met een stapeling van sociale problemen, ontvangen volgens de BEA-onderzoekers in het AEF-model ‘weinig of niks’ meer op een belangrijke maatstaf. Ze spreken van een weeffout in het nieuwe verdeelmodel. Die kan worden beperkt door een fors lager gewicht toe te kennen aan het zogeheten klantenpotentieel regionaal.

De BEA-onderzoekers adviseren de gemeenten het ministerie van Binnenlandse Zaken alsnog varianten van het verdeelmodel door te rekenen, met de genoemde aanpassingen als aanvulling.

G40

De veertig grotere gemeenten (G40) riepen bij monde van hun voorzitter Paul Depla Binnenlandse Zaken vorige week juist op om vaart te maken met de herverdeling van het gemeentefonds. Door de jaren heen zijn de steden als gevolg van een scheve verdeling van de algemene uitkering volgens hem ‘al enige honderden miljoenen’ misgelopen. ‘Daarom pleiten wij ervoor om de herijking van het gemeentefonds zo spoedig mogelijk door te voeren.’