Herverdeling gemeentefonds mogelijk fataal

Provinciale toezichthouders over wankele gemeentebegrotingen

Veel gemeenten hebben het – al jaren op rij – financieel zeer moeilijk omdat ze structureel te weinig geld krijgen van het rijk voor de uitvoering van de taken in het sociaal domein. Daarnaast ondervinden ze ook nog eens de nadelige gevolgen van de zogeheten opschalingskorting. Door massaal te fuseren zouden ze met 1 miljard euro minder toe moeten kunnen. Door die grootschalige herindelingsoperatie ging in het vorige kabinet weliswaar al een streep, maar de ingeboekte korting is tot op de dag van vandaag blijven staan.

Serieuze twijfels
Op negen na slaagden alle gemeenten er toch in provinciale goedkeuring te krijgen voor hun ingediende meerjarenbegrotingen. Zo valt in Utrecht dit jaar geen enkele gemeente onder het preventief toezicht van de provincie. Van de 26 gemeenten worden er evenwel drie in 2020 ‘intensief’ gevolgd. Echt vertrouwen doet de provincie de robuustheid van de begrotingen van De Bilt, Utrechtse Heuvelrug en Vijfheerenlanden niet. ‘Die hangen echt op het laatste jaar’, aldus een beleidsmedewerker. Ja, er zijn forse taakstellingen ingeboekt. Maar er zijn serieuze twijfels over de hardheid ervan.

In Gelderland is het beeld dat de meerjarenbegrotingen laten zien niet veel anders. Veel gemeenten, zo zegt een ambtelijk toezichthouder daar, ‘zitten akelig dicht bij de rand’. Aan de inkomstenkant van de balans grijpen de Gelderse gemeenten en masse naar het middel van belastingverhogingen om hun begrotingen sluitend te krijgen. En dat gebeurt niet te zuinig: gemiddeld gaan de lokale lasten met zo’n 6 procent omhoog. Vooral de stijging van de afvalstoffenheffing valt op. Maar ook de ozb-stijging van gemiddeld 5 procent vult de gemeentekas extra. Nooit eerder zag de toezichthouder zo’n stijging.

Niet realistisch
Volgens Rob Timmers, voorzitter van het vakberaad van de provinciale toezichthouders, is er sprake van een landelijke trend. ‘Wat je ziet is dat gemeenten die het vroeger niet noodzakelijk vonden om de ozb te verhogen dat nu wel doen. Daarmee houden ze de begroting in evenwicht, maar de rek gaat er wel een beetje uit.’

Daarnaast zien de toezichthouders dat overal fors het mes is gezet in de uitgaven – vooral in die van het sociaal domein. Of die allemaal worden gehaald, is echter zeer de vraag. Het is erg lastig te monitoren, zo klinkt het in Gelderland. ‘Langzaam krijgen de gemeenten wel beter in beeld waar in het sociaal domein de gaten zitten en krijgen ze er steeds meer grip op, maar het blijft wringen.’

Volgens Timmers kunnen de cijfers ‘op sommige onderdelen’ misschien niet realistisch zijn. ‘Toezicht is gebaseerd op vertrouwen, dus we moeten kunnen bouwen op wat er wordt aandragen. Maar als het helder is dat er maatregelen worden voorgesteld die niet realistisch zijn, dan wordt er over het algemeen door ons wel een correctie toegepast’, zegt hij. ‘Wat je soms ziet is dat als het sociaal domein drukt, gemeenten gaan snoeien in de onderhoud van kapitaalgoederen. Wij waken daar wel voor, dat dat niet het volgende kindje wordt waar dat probleem zich voordoet.’

Grote verschuivingen
Meer zorgen maken de toezichthouders zich over de gevolgen van de herverdeling van het gemeentefonds. Die is voor dit jaar voorzien. ‘Onderling kunnen er tussen gemeenten grote verschuivingen ontstaan in de inkomsten. Als het slecht valt, vooral bij die gemeenten die nu al tegen het randje aan zitten, dan kan het te veel zijn’, aldus Timmers’ collega in Gelderland. Richting de meicirculaire moet dat duidelijk worden.