Exploitatie bouwgrond in de lift

Het positieve saldo van gemeentelijke grondexploitaties was tot en met eind vorig jaar 688 miljoen euro, een stijging van 31 procent in vergelijking met 2015. Bijna twee op de drie gemeenten (62 procent) schrijven zwarte cijfers.

Dat blijkt uit onderzoek van OTB in Delft op basis van de CBS-cijfers van de gemeentelijke financiële rapportages tot en met het vierde kwartaal van 2016. Het betreft niet de jaarcijfers; die worden eerst besproken in de gemeenteraden en worden pas in de zomer verwacht.

Uit de inventarisatie van door gemeente aangeleverde Iv3-cijfers blijkt dat zowel voor gemeenten met een negatief saldo als voor gemeenten met een positief saldo geldt dat dit sterk is geconcentreerd bij enkele gemeenten. ‘Zowel bij gemeenten met een positief als met een negatief saldo is de top 10 van gemeenten goed voor meer dan 50 procent van dit positieve of negatieve saldo van alle gemeenten met een dergelijk saldo’, aldus de Delftse hoogleraar Grondgebied Willem Kortes Altes.

Gedurende de crisis waren de jaarcijfers een stuk negatiever dan de cijfers van het vierde kwartaal, omdat er bijvoorbeeld extra voorzieningen moesten worden getroffen. Zowel baten als lasten van grondexploitaties zijn lager dan ze in de voorgaande jaren zijn geweest. Daarentegen is het saldo over de eerste vier kwartalen van 2016 positiever dan in de voorgaande jaren. De opbrengst van grondverkopen is nagenoeg gelijk met 2015 en ligt op het hoogste niveau sinds 2010.

Daar waar de cijfers tot en met het derde kwartaal lieten zien dat de aankoop van gronden sterk achterbleven, is er volgens Korthals Altes in het vierde kwartaal sprake geweest van een inhaalslag. Maar het niveau is nog steeds laag in vergelijking met de meeste voorgaande jaren.

Drenthe en Zeeland negatief
De gegevens per provincie laten zien dat gemeenten in Noord-Holland, Zuid-Holland en Brabant verantwoordelijk zijn voor 80 procent van het saldo van gemeentelijke grondexploitaties. Op Drenthe en Zeeland na is het gemeentelijk saldo van grondexploitaties positief in alle provincies. Voor individuele gemeenten liggen die verhoudingen anders. Zo hebben 38 procent van de gemeenten een gezamenlijk negatief saldo van bijna 220 miljoen euro.

De rest van de gemeenten zijn samen goed voor een positief saldo van bijna 900 miljoen euro. De tien gemeenten met het hoogste positieve saldo zijn goed voor circa de helft van dit positieve saldo. Datzelfde geldt in feite voor gemeenten met een negatief saldo: de top 10 van gemeenten met een negatief saldo is goed voor meet dan de helft van het negatieve saldo in Nederland. Het totaalbeeld is volgens Korthals Altes dat het saldo van de grondexploitaties voor een meerderheid van de gemeenten positief is. Voor een klein aantal gemeenten is het saldo zelfs sterk positief. Bij een aantal andere gemeenten zijn echter de tekorten hardnekkig.

Aantrekkende woningmarkt
Vooral Amsterdam blijkt in 2016 bijzonder goed te hebben geboerd. Uit deze week gepresenteerde cijfers blijkt dat het zogeheten Vereveningsfonds is gestegen naar 356 miljoen euro in 2016 – een stijging van 87 miljoen ten opzichte van het jaar daarvoor. Het overgrote deel is bestemd voor investeringen voor gebiedsontwikkeling. Amsterdam verrekent in het fonds de inkomsten van gronduitgifte en uitgaven voor investeringen voor toekomstige gebiedsontwikkeling, zoals de aanleg van Middeneiland op IJburg.

Volgens wethouder Grondzaken Eric van der Burg zijn niet eerder binnen de grondexploitaties van het Vereveningsfonds zo veel inkomsten gerealiseerd. Hij beschouwt dat als een gevolg van de gunstige marktomstandigheden. Onder invloed van de aantrekkende woningmarkt zijn het afgelopen jaar door private partijen grote investeringen gedaan in vastgoed, aangevuld met investeringen van particuliere zelfbouwers. Dat heeft geleid tot hogere grondopbrengsten voor de gemeente.