Wilde ideeën voor nieuw gemeentefonds

Vraag gemeenten op welke gronden ze extra geld van het rijk zouden moeten krijgen en het resultaat is een nauwelijks te overziene berg ideeën. Meer dan tweehonderd voorstellen werden gedaan. Het gros ervan is al in de prullenmand beland.

Overvloed aan suggesties voor aparte beloning gemeenten

De uitvraag werd gedaan door onderzoeksbureau AEF, dat samen met Cebeon in opdracht van het rijk bezig is met het verzamelen van basismateriaal voor een andere verdeling van het gemeentefonds per 2021. De huidige verdeling van de middelen over de gemeenten is niet meer adequaat. Sommige gemeenten krijgen te veel, andere te weinig in relatie tot de kosten waarvoor ze staan. Vandaar dat de maatstaven, op basis waarvan het rijksgeld wordt verdeeld, opnieuw tegen het licht worden gehouden en er mogelijk andere moeten komen.

Om tot een selectie van de maatstaven te komen, zijn alle gemeenten dit voorjaar in de gelegenheid gesteld om potentiële maatstaven aan te leveren die het overwegen waard zijn in het nieuwe verdeelmodel. Dat heeft geresulteerd in een groslijst van meer dan 200 maatstaven.

Van een aantal kon na een korte analyse al worden gezegd dat ze ongeschikt zijn. Bijvoorbeeld omdat er geen gegevens over te vinden zijn, of omdat de maatstaf erg gemakkelijk te beïnvloeden is door gemeenten en zo een sterke negatieve prikkel veroorzaakt.

Eén ervan die niet door de ballotage kwam was het voorstel om het aantal werknemers in hightech-bedrijven in de gemeente als maatstaf te nemen. Die maatstaf werd aangedragen door een gemeente met de argumentatie dat onder medewerkers van high-techbedrijven een relatief hoog aandeel mensen met autisme is. Het is de onderzoekers echter niet duidelijk welk effect sterker is: werknemers in high-techbedrijven hebben waarschijnlijk vaker een stabiel inkomen waardoor ze juist minder vaak een beroep doen op ondersteuning van gemeenten. ‘Daarom, en gezien de verwachte problemen met globaliteit en stabiliteit, hebben wij hier geen gegevens van nagezocht’, aldus de onderzoekers.

Dementerenden
Er ging ook een streep door de aangedragen maatstaf ‘ervaren onveiligheid’, omdat voor die maatstaf geen recente en volledige data beschikbaar is op gemeenteniveau. Eveneens wegens het ontbreken van betrouwbare gegevens haalden potentiële maatstaven als ‘inzet respijtzorg’, ‘dementerenden’, en ‘dagopvang’ de volgende ronde niet. De maatstaf ‘woningnood’ trof een soortgelijk lot: geen gegevens beschikbaar, aangezien wachtlijsten niet vergelijkbaar zijn. 

Het aanwezig zijn van een of meer voedselbanken in een gemeente werd op voorhand ook afgewezen. Het voornaamste argument daarbij is dat het beïnvloedbaar is door gemeentelijk beleid. Bij de opstelling van (nieuwe) maatstaven is juist de niet-beïnvloedbaarheid door lokaal beleid één van de belangrijkste gehanteerde criteria.

Door veel ging bij voorbaat een streep, maar lang niet door alles. Op in totaal 86 gesuggereerde maatstaven wordt een statistische analyse losgelaten. Dat geldt voor de maatstaven ‘ziekteverzuim door burn-out klachten’ (die zouden met name leiden tot meer kosten in het sociaal domein), ‘echtscheidingen’ (die leiden relatief vaak tot jeugdhulpgebruik) en ‘orthodox-christelijke achtergrond’ (de afwijkende leefpatronen leiden mogelijk tot afwijkende kosten).

Hoge kosten
Voor elk van de 86 maatstaven is bekeken of ze voldoen aan de eisen van de Financiële verhoudingswet, of ze uitlegbaar en begrijpelijk zijn en of ze betrouwbaar en beschikbaar zijn zonder te hoge kosten voor onderhoud. Onlangs zijn de onderzoeksbureaus begonnen met de geselecteerde maatstaven nadere analyses uit te voeren om te komen tot een eerste versie van de verdeelmodellen. De bedoeling is dat de onderzoeken begin 2020 klaar zijn. Daarna vraagt het rijk de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Raad voor het Openbaar Bestuur om advies.