'Gespleten markt' voor gemeentelijk accountants

Het marktaandeel van grote gevestigde accountantskantoren in de gemeentemarkt loopt al jaren terug. Kleinere, regionale kantoren nemen hun werk over. De ‘grote jongens’ lijken steeds selectiever en kiezen ervoor alleen de top van de markt te bedienen, en dat biedt ruimte. Tenminste, in een deel van de markt.

Nieuwe spelers

Het kantoor van registeraccountants RA12, naast de snelweg in Veenendaal waar het zijn naam aan dankt, verscheen in het jaarlijkse Integraal Overzicht Financiën Gemeenten van het ministerie van Binnenlandse Zaken met een ‘tweetje’ achter de naam in het lijstje van gemeentelijk accountants. Het kantoor controleert nu jaarlijks van twee gemeenten de boeken, en is één van slechts zeventien kantoren die controles bij ­gemeenten uitvoert. Het speelveld is dus klein, maar enkele ­jaren geleden was het nog veel kleiner, zo weet David van der Velden, eigenaar van het Veenendaalse kantoor en inmiddels vijfentwintig jaar accountant.

MKB of publieke sector

‘Er gelden hele andere regels dan in het mkb. De controlestandaarden zijn vooral tot stand ­gekomen op basis van mkb-organisaties. Die hebben één of twee opbrengstenstromen, terwijl een gemeente er tientallen heeft. Je moet als accountant een organisatie echt doorgronden, en dat duurt door de complexiteit een stuk langer. Het is daarom voor veel kantoren verleidelijk te ­blijven focussen op het mkb.’

Complex en veranderlijk

En dat geldt niet alleen voor kleine marktpartijen. Ook voor Rein-Aart van Vugt van Deloitte en John Drost van Baker Tilly, de twee kantoren met het grootste marktaandeel onder Nederlandse gemeenten, is de gemeentelijk accountants­controle een vak apart. ‘Het is een markt met heel veel veranderingen’, zegt Drost, die partner is bij Baker Tilly. ‘Ik kan me geen jaar herinneren dat er geen grote wijzigingen werden doorgevoerd. Nu speelt bijvoorbeeld de rechtmatigheidsverantwoording. Dat brengt weer nieuwe vragen met zich mee.’

Focus verleggen

Langzaam maar zeker breidt het aantal kantoren waaruit gemeenten kunnen kiezen zich uit. Tien jaar geleden waren er nog maar drie of vier actief in gemeenteland, inmiddels zijn het er vijftien – de eigen kantoren van de gemeenten Den Haag en Amsterdam niet meegerekend. Hoe valt die ontwikkeling te verklaren, als tegelijkertijd door alle partijen is vastgesteld dat de gemeentemarkt lastig te betreden is? Volgens Van der Velden ontstond voor zijn kantoor ruimte toen de grote kantoren zich gingen terugtrekken. ‘Grote kantoren richten zich steeds meer alleen op de top van de markt: beursgenoteerde ondernemingen en hele grote organisaties. Daar vallen grote gemeenten en provinciale overheden onder, maar gemiddelde gemeenten niet.'

Bewuste keuze

Van Vugt bevestigt het verhaal van de RA12 directeur deels. Deloitte, waar hij partner is, bediende vorig jaar elf gemeenten minder dan het jaar daarvoor. ‘Dat is voor onze organisatie een bewuste keuze geweest. In een periode van schaarste, rond 2017, hebben we besloten alleen voor de hoogste kwaliteit te gaan. Dat betekende dat we afscheid moesten nemen van sommige klanten, en selectiever moesten kijken naar aanbestedingen waarvoor we ons inschrijven. Dat proces zijn we nu zo’n beetje aan het afronden.

Afwegingen

Andere grote kantoren, zoals BDO, hebben een soortgelijke ontwikkeling doorgemaakt. Maar niet alle grote partijen hebben hun focus verlegd. ‘Integendeel’, zegt Drost. ‘Als Baker Tilly trekken we ons niet terug uit de markt. We hebben de publieke sector juist benoemd tot een van de focusgebieden. We maken wel een goede afweging aan de voorkant, op basis van de beschikbare capaciteit bij ons en de kwaliteit van een gemeente, het risicoprofiel.’ Baker Tilly maakt naar eigen zeggen geen direct onderscheid op basis van de omvang van een gemeente.

'Big Four'

Volgens Van Vugt wordt de ‘gespleten markt’ vooral zichtbaar als je kijkt naar de kantoren met de zogeheten OOB-vergunning. Dat is de hoogste vergunning die accountants kunnen krijgen, maar één die niet nodig is om gemeenten te mogen controleren. ‘In de praktijk kiezen de grote gemeenten echter vrijwel altijd voor een kantoor met zo’n vergunning. Dat zijn binnen de gemeentemarkt alleen Deloitte, BDO en PwC.’ Dat zijn drie van de vier kantoren uit de Big Four. ‘Vrijwel alle gemeenten met meer dan 100.000 ­inwoners werken samen met één van die kantoren.'

Aanbestedingen

Van der Velden en Van der Borg merken in de praktijk dat zij inderdaad als klein kantoor niet altijd dezelfde kansen krijgen bij aanbestedingsprocedures. ‘Gemeenten zijn gewend om een aanbestedingsdocument te schrijven waarin partijen met veel marktaandeel een voordeel hebben’, zegt de directeur van RA12. ‘Toen de schaarste op de markt toenam lieten ze dat iets los.’ Zijn collega Jim van der Borg vult aan: 'Je ziet nog steeds dat de aanbestedingsdocumenten onnodig uitgebreid zijn. Alle accountants worden onderworpen aan dezelfde kwaliteitsstandaarden, en die worden jaarlijks gecontroleerd. Toch hebben veel gemeenten vaak alsnog een pakket aan eisen. Ze zijn vrij conservatief en komen met subjectieve drempels.’

Lees het hele verhaal deze week in het magazine Binnenlands Bestuur 03.