Onwerkbaar financieel perspectief voor gemeenten

De Nederlandse gemeenten verwachten in 2026 een gezamenlijk tekort van € 1,1 miljard. De begrotingen tot en met 2027 kleuren voornamelijk rood. De vraag is of gemeenten in staat blijven om grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en woningbouw te realiseren en de taken binnen het sociaal domein uit te voeren. Niet alleen het geld vanuit het Rijk wordt minder, ook de krapte op de arbeidsmarkt bedreigt de slagkracht van gemeenten. Dit blijkt uit de benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. 

BDO heeft de financiële gezondheid van alle Nederlandse gemeenten beoordeeld op basis van de jaarrekeningen over 2022 en de meerjarenbegrotingen tot en met 2027. Tot en met 2025 lijkt geld voor gemeenten op het eerste gezicht geen probleem. De jaarrekeningen 2022 laten zelfs forse overschotten en een positief resultaat van € 3,7 miljard zien. Slechts 8% van de gemeenten had een tekort. Voor 2023 worden ook nog goede resultaten verwacht. De begrotingen voor de komende jaren schetsen echter een negatief beeld. De tekorten lopen dan op tot ruim één miljard euro structureel. “De taken en opgaven van gemeenten nemen toe, terwijl de financiële middelen afnemen. De balans is zoek,” constateert Rob Bouman, partner Audit & Assurance bij BDO. 

Aanhoudende onzekerheid

In 2026, ook wel het ravijnjaar genoemd, krijgen gemeenten namelijk zo’n € 3 miljard minder uit het gemeentefonds zonder dat er taken verdwijnen. “De onzekerheden zijn en blijven voorlopig groot, onder andere door de val van het kabinet en de dreigende bezuinigingen. Er is nog geen overeenstemming over de uitwerking van de nieuwe financieringssystematiek vanuit het Rijk. Een lange formatie kan zelfs betekenen dat gemeenten ook bij het opstellen van de begroting 2025–2028 nog geen duidelijkheid hebben over het financieel perspectief vanaf 2026,” waarschuwt Bouman.

Focus op inhoud

De oplossing hiervoor bestaat overigens niet alleen uit meer geld. Het tekort aan personeel maakt het voor gemeenten nu al lastig om de reguliere taken uit te voeren, laat staan de vele taken die nog op ze afkomen. “Rijk en gemeenten moeten meer dan ooit samenwerken en in gesprek met elkaar gaan over de inhoud,” vindt Bouman. Hij vervolgt met: “De opgaven als de energietransitie, woningbouw en de taken in het sociaal domein moeten centraal komen te staan. Wat hebben gemeenten nodig aan mensen en aan geld om dat werk te kunnen doen? En is dat haalbaar? Welke partij trekt aan de bel als opgaven spaak lopen? Denk aan de woningbouw. Is dat een minister? Of is dat de burgemeester? Grote risico’s die bij de lokale overheden liggen, moeten ook een zekere mate van lokale stuurbaarheid kennen. Zo niet, dan gaat het afdekken van risico’s uiteindelijk ten koste van de lokale voorzieningen voor de burgers,” legt Bouman uit. 

Minder geld

Gemeenten moeten zich tegelijkertijd ook voorbereiden op een situatie waarbij er minder geld beschikbaar komt vanuit het gemeentefonds, adviseert Bouman. “Dat betekent prioriteiten stellen en realistisch begroten. Zijn de huidige taken en het huidige beleid nog steeds relevant? ” 

Gemeenten moeten keuzes maken. Niet alleen gebaseerd op financiën, maar gezien de krapte op de arbeidsmarkt, ook op uitvoerbaarheid.