‘Paspoortbiometrie is mensenrechtenschending’

Mensenrechten
Vincent Böhre (31), afgestudeerd in internationaal recht en Nederlands recht, heeft zich altijd zorgen gemaakt om de mensenrechten, zegt hij. Zijn werk, tot vorig jaar was hij beleidsmedewerker bij Amnesty International, getuigt daarvan, evenals zijn activiteiten voor het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten. Onlangs werd hij voorzitter van het Platform Bescherming Burgerrechten, waarin negen organisaties deelnemen.

Weinig positief
‘Na de afronding van mijn opdracht voor de WRR,’ zegt hij nadrukkelijk, al verheelt hij niet dat tijdens zijn onderzoek voor de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid naar de invoering van paspoortbiometrie in Nederland het thema mensenrechten zich steeds sterker aan hem opdrong. ‘Ik ben zo blanco mogelijk begonnen in kaart te brengen hoe Nederland aan zijn biometrische paspoort is gekomen, maar gaandeweg werd een weinig positieve conclusie onontkoombaar. Ik moet nu zeggen dat ik het als een collectieve mensenrechtenschending zie dat iedere burger vingerafdrukken moet afstaan om een paspoort te kunnen krijgen en deze later gebruikt kunnen worden voor opsporing en vervolging.’

Nauwelijks controle
Het hevigst trof hem het gebrek aan openbaarheid van informatie. ‘Dat valt het meeste op. Daarmee hangt samen: ‘accountability’, het afleggen door het openbaar bestuur van verantwoording. Dat is nauwelijks gebeurd. De meeste rapporten zijn niet openbaar gemaakt. Bewindspersonen volstonden ermee de uitkomsten naar de Tweede Kamer te sturen. Maar hoe kun je een minister ergens op aanspreken als de onderliggende informatie wordt achtergehouden? Er was nauwelijks democratische controle. Omdat bewindspersonen actieve informatievoorziening weinig serieus namen, maar ook omdat Kamerleden niet om meer informatie vroegen.’ Media hadden van Böhre ook wel alerter mogen zijn.

Mooier voorgesteld
Spin in het paspoortweb is het BZK-agentschap Basisadministratie Persoonsgegevens en Reisdocumenten (BPR). Dat komt er in het WRR-onderzoek niet best af. Böhre heeft diverse ‘insiders’ over BPR gesproken. Enkele observaties: ‘bastion’, ‘één van de slechtst toegankelijke agentschappen van Nederland’, ‘nauwelijks kennis delen’, ‘bij BPR houden ze niet van interne en externe kritiek, en dat is een eufemisme’. Die laatste uitspraak is van Jan Grijpink, raadadviseur bij het ministerie van Justitie en voorzitter van het Nederlands Biometrie Forum. Zelf beschrijft Böhre hoe BPR zonder ‘exacte (bron)vermelding, analyse en concrete cijfers’ stelt dat ‘de grondhouding van de burger ten opzichte van biometrie overwegend positief te noemen is’. De onderzoeker: ‘Zo worden steeds zaken mooier voorgesteld dan ze zijn.’

Geen verslaglegging
BPR stond aan de wieg van het ‘European Forum for Travel Documents’ (EFTD) en verzorgde jaren het voorzitterschap en secretariaat. ‘European’ werd later ‘International’ (en de afkorting ‘IF4TD’). Er zitten 54 landen en meer dan 150 ‘participanten’ in, waaronder de Verenigde Naties en het Rode Kruis. Böhre constateert dat BPR een rol van het forum in de beleidsontwikkeling ontkent, maar citeert ook toenmalig minister Thom de Graaf (Bestuurlijke vernieuwing) die het eerder ‘een belangrijke rol [toeschreef] in de ontwikkeling en vormgeving van de voorstellen aangaande biometrie in de paspoorten door de Europese Commissie’. Het forum verenigt wereldwijd hoge ambtenaren en doet niet, zegt BPR, aan ‘formele verslaglegging’.

Schimmigheid troef
Böhre: ‘Het is volstrekt onduidelijk wat daar allemaal omgaat. Er is bijna niets over te vinden. In Kamerstukken komt het maar een paar keer voor, lang geleden. Wat is het voor een club? Het is schimmigheid troef. Het lijkt op een soort Bilderbergconferentie voor het paspoortwezen. Onttrokken aan elke politieke controle wordt naar consensus gezocht, waarna leden hun invloed kunnen aanwenden om de eigen organisatie daarvoor rijp te maken. Of het allemaal legitiem is kan een buitenstaander niet beoordelen, omdat alles zich in de beslotenheid afspeelt en onbekend is wat besproken wordt. Ik vermoed dat ik de eerste ben die erover schrijft, terwijl het forum al in 2002 is opgericht.’

Niet proportioneel
Volgens de onderzoeker is de waarde van zijn studie dat voor het eerst de parlementaire geschiedenis rond paspoortbiometrie en maatschappelijke reacties gedetailleerd beschreven zijn. Althans zo gedetailleerd mogelijk, want ook Böhre met zijn WRR-status kreeg er moeilijk een vinger achter. Niet alle sleutelfiguren op zijn lijst kreeg hij te spreken. Hij zou meer duidelijkheid willen hebben over het besluit vingerafdrukken niet alleen in de chip op het reisdocument te zetten, maar ook in een landelijke databank op te slaan. ‘In 2001, drie maanden na 9/11, stelde het CDA-Kamerlid Joop Wijn voor van alle Nederlanders vingerafdrukken in een centrale databank te stoppen voor opsporingsdoeleinden, maar minister Korthals van Justitie en ook andere fracties vonden dat niet proportioneel. Later is er toch voor gekozen, terwijl het van Europa helemaal niet hoeft.’

Dubieus
De proportionaliteit van de vergaande maatregel een centrale vingerafdrukken-database in te voeren is nog altijd dubieus, meent Böhre. ‘Steeds is gesteld dat het geen opsporingsregister wordt, maar er staat toch echt in de nieuwe Paspoortwet dat de gegevens voor opsporing en vervolging van strafbare feiten gebruikt mogen worden. Er ontstaat steeds meer oppositie. Niet alleen lopen er verschillende juridische procedures, die ik verre van kansloos acht, ook de Tweede Kamer wordt kritischer. De VVD heeft begin oktober gezegd dat het debat over centrale opslag moet worden heropend. Volgens staatssecretaris Bijleveld is de databank alleen toegankelijk voor officieren van justitie om de identiteit te achterhalen van een verdachte die weigert zijn naam te geven, maar van wie wel foto en vingerafdruk beschikbaar zijn. Bijleveld zegt ook dat het niet vaak zal voorkomen. Hoe kun je zo’n databank dan nog proportioneel noemen? Ook voor andere doelen, zoals plaatsonafhankelijk aanvragen van reisdocumenten, is zo’n landelijke databank onnodig.’

Gordiaanse knoop
De databank heet overigens ‘Online Raadpleegbare Reisdocumenten Administratie’ (ORRA), maar bestaat nog niet. Vincent Böhre: ‘Men is momenteel bezig met het vaststellen van de technische specificaties en ik begrijp dat dit zeer moeizaam verloopt. Betrokkenen spreken van een Gordiaanse knoop.’

Peter Mom