Inkopers weten nauwelijks van beleid rond 'open ICT'

Van de overheidseisen rond open source software en open standaarden komt in de praktijk niet veel terecht. Een nieuw, realistischer plan is nodig, vindt promovendus Mathieu Paapst.

Beleid niet aangekomen
Al sinds de 'motie Vendrik' uit 2002 worden er serieuze bewegingen gemaakt in de richting van open ICT. Interoperabiliteit en leveranciersonafhankelijkheid zijn nodig en daarom moeten overheidsorganisaties open ICT-standaarden gebruiken en zo mogelijk voor open source software kiezen. In 2007 werd dat nog eens bevestigd met het actieplan Nederland Open in Verbinding (NOiV). Maar dat eind 2011 afgelopen programma is niet echt aangekomen bij de doelgroep.

Geen ontvangers
"Of het mislukt is laat ik graag aan de politiek, maar ik constateer dat de mensen die het beleid zouden moeten uitvoeren - specifiek de ICT-inkopers - in merendeel zeggen dat ze nog nooit hebben gehoord van enig beleid op dit gebied", zegt Mathieu Paapst, die donderdag aan de RUG promoveert op dit onderwerp. "Instanties als het programmabureau NOIV, Forum Standaardisatie en KING komen voortdurend met handreikingen en toolkits; ze zenden veel, maar er is eigenlijk vaak geen ontvanger." Paapsts hoofdconclusie is dus: de inkopers weten nauwelijks van beleid, dus is het niet zo raar dat de doelgroepen niet veel gehoor aan hebben gegeven.

Barrieres te over
Paapst heeft aan de hand van interviews en onderzoek van aanbestedingen uitgezocht hoe het beleid in de praktijk doorwerkt en welke juridische, technische, financiële en kennisgerelateerde barrieres daarbij zijn te constateren. Die barrieres variëren per overheidslaag. "Voor ministeries en hun baten-lastendiensten is het vragen om/toepassen van open standaarden en open source software ('comply or explain') een beleidsregel met duidelijke juridische consequenties. Maar zelfs dan komt er in de helft van de gevallen weining van terecht." De ministeries hebben ook steken laten vallen. "De vakministeries zouden volgens NOiV afspraken maken met hun sectoren en ZBO's, maar dat hebben ze niet gedaan. Met name in het onderwijs en de zorg is de doorwerking van het beleid dramatisch."

Er ís geen resultaatverplichting
In gemeenteland heeft de slechte navolging van het actieplan NOiV ook wel met 'het huis van Thorbecke' te maken. Gemeenten zijn er niet écht toe verplicht. "BZK heeft bestuursakkoorden gesloten en die zijn wat de gemeenten betreft alleen bindend voor de VNG. Maar die kan richting gemeenten niets afdwingen." De NOiV-afspraken zijn nu opgenomen in het iNUP (het implementatieplan van het Nationale Uitvoeringsplan e-overheid en dienstverlening), maar dat is volgens Paapst niet afdwingbaar, als noemt KING dat een verzameling 'resultaatverplichtingen'. "En de VNG heeft zelf in een aanbesteding ook niet om open standaarden gevraagd, met de argumentatie dat dat alleen maar geld zou kosten. Dat is natuurlijk geen best voorbeeld."

Nieuw NOiV-plan nodig
NOiV - waarvoor Paapst overigens zelf juridisch adviseur is geweest - is veel te optimistisch geweest over wat er mogelijk was op bijvoorbeeld het gebied van juridische via de 'comply or explain'-regel (pas toe of leg uit). Maar hij ziet kansen voor een nieuw plan á la NOiV. Zo'n plan moet dan in ieder geval wel rekening houden met de geconstateerde barrieres en er iets tegenover zetten, bijvoorbeeld een subsidiepotje. En er is ook genoeg 'laaghangend fruit', zoals een verplichting om software voor alle browsers geschikt te maken. "Het is niet moeilijk dat in een aanbesteding te zetten. Maar alleen wetgeving zal in ieder geval niet helpen." Het blijft belangrijk interoperabiliteit en leveranciersonafhankelijkheid gelijktijdig te benaderen, vindt Paapst. Ze kennen vergelijkbare barrieres en aleen op die manier zijn onwelwillende leveranciers - en die zijn er in de gemeentelijke wereld - te dwingen voor open standaarden te kiezen.