IT-fiasco waterschappen: niet nieuw, wel leerzaam
Na het nieuwste ICT-fiasco bij de waterschappen is de conclusie dat grote ICT-projecten bij de overheid mis lopen vanwege het gebrek aan projectmanagement.
Analyse - Het nieuwste ICT-fiasco bij de waterschappen is een bevestiging van wat de rijksoverheid inmiddels wel begrijpt: grote ICT-projecten vergen goed opdrachtgeverschap en projectmanagement. Hopelijk vormen de waterschappen de laatste bestuurslaag die die les leert. Dat de Kamer nu ook een onderzoek wil is alleen maar meegenomen.
Complexer
Precies vier jaar geleden kwam de Algemene Rekenkamer met een verontrustend rapport: Lessen uit ICT-projecten bij de overheid. Miljarden gaan er verloren met grote ICT-projecten die langer duren, minder opleveren en meer kosten dan gepland. De oorzaak ligt volgens de Rekenkamer in onrealistische ambitieniveaus, de neiging van overheden de projecten complexer te maken dan noodzakelijk en later met aanvullende wensen te komen. Het spanningsveld tussen politieke, organisatorische en technische factoren wordt onderschat.
Waterschappen
Het door de Volkskrant geopenbaarde debacle met het gezamenlijke belastinginningssysteem van de waterschappen (Tax-i), waarvan de invoering nu wordt gestaakt, wijst in dezelfde richting. 'Te veel belangen, te veel vereisten, en daardoor een te complex project voor de leverancier', aldus een insider in die krant.
Besef
Naar de buitenwereld ontstaat bij dergelijke fiasco's vaak het beeld van de opdrachtgever (overheid) die zich door de leverancier (in dit geval Logica) laat belazeren. De leverancier trekt financieel gezien vaak aan het langste eind, maar de realiteit is veel complexer. Opdrachtgever en uitvoerend IT-bedrijf zitten aan elkaar vast omdat beiden hebben geïnvesteerd. Het besef dat het niet gaat lukken, dringt maar moeizaam door.
Hardnekkig optimisme
In een artikel in Digitaal Bestuur van januari 2010 waarin het echec zich al aandiende, is het Waterschapshuis bijzonder optimistisch: het Waterschapshuis "....geeft hoog op over het geavanceerde systeem dat technologisch anticipeert op minder ver ontwikkelde basisregistraties en mogelijkheden biedt, waarover waterschappen ‘nog steeds zeer enthousiast’ zijn. Logica is weliswaar ‘in formele zin’ in gebreke gesteld, maar de relatie met de firma is ‘goed’. Opdrachtgever en -nemer zijn ‘voornemens om […] tot overeenstemming te komen over de gemaakte extra kosten versus de aangebrachte verbeteringen ten opzichte van de oorspronkelijke doelstellingen’."
Dashboard
Bij de rijksoverheid zijn de lessen die de waterschapshuizen nu leren inmiddels tot op zekere hoogte doorgedrongen. De rapportage over grote ICT-projecten wordt langzamerhand iets beter (met het bekritiseerde ICT-dashboard), de ICT-verantwoordelijken (CIO's) van de ministeries overleggen regelmatig en er zijn Gateway reviews ingezet om nieuwe ontsporingen sneller te signaleren. De recente overkoepelende I-strategie van de regering geeft ook aan hoe ICT-projecten beter zijn aan te sturen. Van de waterschappen mag worden verwacht dat ze nu eens bij de rijks-CIO te rade gaan.
Politiek
Dat de Tweede Kamer naar aanleiding van recente ICT-problemen een parlementair onderzoek naar de materie wil instellen, is alleen maar mooi. De politiek maakt immers deel uit van het krachtenveld dat de Rekenkamer in 2007 schilderde. Het gemak waarmee op dit moment de recente DigiNotar-kwestie en haperende politiesystemen in één adem worden genoemd, doet vermoeden dat het gemiddelde kamerlid met ICT in zijn portefeuille zich nog niet erg in de materie heeft verdiept - en dat is wel nodig. Politieke beslissingen liggen immers aan de basis van de ICT-fiasco's.
Nieuwe fiasco's?
Enkele nieuwe kanshebbers voor de nominatie 'ICT-debacle van het jaar' hebben zich dit jaar al aangediend: het nieuwe gezamenlijke politiesysteemdat door minister Opstelten is beloofd, en het door sommigen bepleite landelijke systeem voor de uitbetaling van bijstandsuitkeringen.
Mogelijk moeten we het perspectief ‘gewoon’ eens omdraaien. Niet de overheid centraal (ondanks andersluidende en daarmee verwarrende retoriek), maar degenen wie de overheid onveranderlijk dient te dienen. De overheid terug naar haar core business – zeg ook maar. Met dat nieuwe perspectief zien we individuele burgers (natuurlijke personen) en bedrijven (rechtspersonen) en al hun ‘gedoe’ prominent verschijnen. In moderne informatiemaatschappij zijn we inmiddels allemaal deelnemers aan heel dynamisch informatieverkeer geworden – op, inderdaad, maatschappelijke schaal.
Natuurlijk moet er ook voldoende aandacht zijn voor goed opdrachtgeverschap, voor projectmanagement, voor realistische ambitieniveaus, voor scopebewaking, voor realistische inschatting van spanningsveld tussen politieke, organisatorische en technische factoren, voor evenwichtige belangenverdeling enzovoort. Maar als we niet méér doen… komen we niet substantieel vèrder. Vraag maar aan Einstein.
Informatieverkeer op maatschàppelijke schaal… da’s een heel àndere schaal dan waarop we momenteel gewend zijn om onze problemen/vraagstukken op te vatten en in te kaderen. Modern maatschappelijk informatieverkeer is niet langer zinvol te bekijken vanuit het eenzijdige perspectief van de één of andere (overheids)instelling die via een geavanceerd systeem ergens een oplossing voor gaat bieden. In tegendeel; maatschappelijk informatieverkeer moet vandaag de dag vanuit een veel ruimer, vanuit een stelselmatig en daarmee veel evenwichtiger perspectief worden opgevat. Het perspectief wisselde. De problemen/vraagstukken die zich nu eenmaal onveranderlijk midden in woelige informatiemaatschappij voordoen/aandienen, dienen nu stelselmatig te worden ingekaderd en in lijn daarmee bestuurlijk, projectmatig enzovoort te worden opgezet en geleid.
Persistente problemen kunnen we nu eenmaal niet oplossen op het niveau waarop ze zijn ontstaan. Draai het perspectief daarom eens om. Dan kan de overheid ‘de boel’ vanuit de beweeglijkheid van burger en bedrijf weer bijfietsen en de ezel van het toneel laten verdwijnen.