Bezorgdheid over digitale participatievormen

De kwaliteit van inspraakprocedures en participatieprocessen bij digitale alternatieven staat onder druk, vinden vooral kleine en middelgrote gemeenten. Digitale participatievormen zouden ‘niet zorgvuldig, zinvol of breed genoeg’ zijn. Ook invloed van inwoners en de lengte en de uitkomsten van processen zijn reden tot zorg. Dat blijkt uit onderzoek van Berenschot in opdracht van Democratie in Actie.

Projecten niet in de knel
In de coronaperiode kozen gemeenten bij inspraakprocedures en participatieprocessen vaak voor een combinatie van online en offline methodes. Berenschot concludeert dat het grootste gedeelte van de projecten niet in de knel kwam door COVID-19 en de bijbehorende maatregelen. Na een korte tijd van afwachten zetten gemeenten de eerste stappen om processen weer voort te zetten: in vormen die al ‘coronaproof’ waren, in nieuwe ‘coronaproof’ vormen of in digitale vormen. Zo zijn inspraakprocedures en participatieprocessen grotendeels toch doorgegaan.

Vertraging
Toch liepen gemeenten tegen een aantal knelpunten aan. Ten eerste konden fysieke bijeenkomsten

tijdens coronatijd niet doorgaan. Door het annuleren en uitstellen liepen sommige trajecten vertraging op en ging men zich zorgen maken over het verdere verloop van trajecten. Toch geven alle respondenten in dit onderzoek aan dat er geen trajecten zijn geweest die serieus in de problemen kwamen.

Zorgen bij kleine en middelgrote gemeenten
Tweede knelpunt waren zorgen om de kwaliteit van inspraakprocedures en participatieprocessen. Ingezette digitale alternatieven zouden niet zorgvuldig, zinvol of breed genoeg zijn. De toename van digitale participatievormen leidde, met name bij kleine en middelgrote gemeenten, tot zorgen over de kwaliteit, toegankelijkheid, de mate van invloed van inwoners en de uitkomsten van processen. ‘Grote steden tonen zich meer tevreden. Die hebben juist meer digitale alternatieven ingezet en zijn zelfs tevredener over participatieprocessen tijdens coronatijd dan daarvoor’, aldus Steven Blok, consultant bij Berenschot.

Onzekerheid
Een derde knelpunt is dat het inzetten van alternatieve instrumenten of vormen voor onzekerheid zorgt, omdat deze nieuw zijn voor de gemeenteambtenaren en de inwoners. Nieuwe vormen en instrumenten zorgen voor een andere dynamiek (zoals verzakelijking of onzekerheid) tussen de gemeente en inwoners, schrijft Berenschot. ‘De nieuwigheid van en onzekerheid over instrumenten en alternatieven draagt ook weer bij aan de zorgen over de kwaliteit van inspraakprocedures en participatieprocessen.’

Corona 'impuls' voor digitale ontwikkeling
Een derde conclusie van Berenschot is dat corona bij veel gemeenten als een impuls heeft gewerkt voor de (door)ontwikkeling van digitale vormen en instrumenten. Veel gemeenten hebben digitale, aanvullende instrumenten ingezet als oplossing die paste binnen de coronamaatregelen. Centraal stond (en staat) de zoektocht naar alternatieven die passen bij het project en relevante doelgroepen. Gemeenten zetten dus niet zomaar een digitaal platform of instrument in. Het beeld dat naar voren komt is dat gemeenten inzetten op een hybride aanpak (combinatie van offline en online). ‘Daarmee was de coronatijd voor gemeenten een kans om digitale mogelijkheden verder te ontwikkelen, de toolbox aan instrumenten te vergroten en daarmee ook meer en andere doelgroepen dan voorheen te bereiken.’

Duidelijkheid over veiligheid en privacy
Ook vroeg Berenschot naar de ondersteuningsbehoeften van gemeenten in de organisatie van goede inspraakprocedures en participatieprocessen. Gemeenten blijken behoefte te hebben aan duidelijkheid over wat kan en mag wat betreft inzet van digitale middelen. Daarbij spelen zorgen over veiligheid en privacy van applicaties een grote rol. Daarnaast hebben gemeenten behoefte aan betere facilitering in kennis, financiën en techniek bij digitale participatie. Concrete ondersteuning bij het organiseren van een online plenaire bijeenkomst, zodat deze zonder problemen verloopt, is zeer gewenst. Verder is er veel behoefte aan inspirerende voorbeelden van (digitale) alternatieven.

Sparringpartner nodig
Een meer fundamentele hulpvraag is dat gemeenten meer algemene ondersteuning zoeken bij het goed organiseren van participatieprocessen: iemand die kan meedenken, meedoen, die tips heeft of die sparringpartner is bij het ontwerp of de begeleiding van processen. Democratie in Actie heeft daartoeeen forum opgezet. Hier kunnen gemeenten kennis en ervaringen met digitale participatie delen. ‘Dit onderzoek biedt mooie aanknopingspunten om ons aanbod nog beter te laten aansluiten op de behoeften van gemeenten’, laat een woordvoerder van Democratie in Actie weten.