Thuiswerk eist soepele regels

Rechten en plichten van ambtenaren

Vooropgesteld: niet alle ambtenaren werken op dit moment vanuit huis. Immers: er worden kinderen geboren en er overlijden mensen, dat moet worden aangegeven en geregistreerd. Ambtenaren die werken op een burgerlijke stand wordt dan ook doorgaans gevraagd door te werken, al kunnen de openingstijden zijn aangepast. Daar zal niet iedereen evenveel zin in hebben.

‘Wie alleen maar bang is om op kantoor ziek te worden, zal vaak toch moeten gaan werken’, zegt advocaat arbeidsrecht Jeroen Belderok van Pellicaan Advocaten. ‘Angst is in principe geen reden om werk te weigeren. Wel zal de overheidswerkgever zich moeten inspannen om de werkplek zo veilig mogelijk te maken: bureaus niet te dicht bij elkaar, de kantoorruimte ontsmetten en dergelijke maatregelen meer.’ Hier geldt de ‘zorgplicht’ van de werkgever.

Die is ook van betekenis voor ambtenaren die thuis werken. De werkgever moet ervoor zorgen dat dit mogelijk is. ‘Wie bijvoorbeeld geen laptop heeft, zal er een van de werkgever moeten krijgen. Wie er wel een heeft, zal daarop moeten werken’, zegt Belderok.

Dat wordt beaamd door Robert van Huussen, advocaat bij Axius Advocaten & Mediators. ‘De rechtspositieregelingen van ambtenaren voorzien doorgaans niet in thuiswerken, maar sinds 1 januari 2020 – met de invoering van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren – volgen zij de rechtspositie van ‘gewone’ werknemers.

Als een ambtenaar in normale tijden graag een dag in de week thuis wil werken, moet hij afspraken maken met zijn leidinggevende. Dat is geregeld in de Wet flexibel werken uit 2016. Omdat het zijn eigen keuze is, zal hij zijn privé-laptop moeten gebruiken. Maar nu is het anders: ambtenaren wordt opgedragen om thuis te werken: dan zal de werkgever dat thuiswerken moeten faciliteren en betalen. Heb je thuis geen laptop, dan hoef je er geen voor het werk aan te schaffen, daarvoor moet de werkgever zorgen.’

Werken moet verder ook veilig geschieden. Waar op kantoor de werkplek vaak wordt ingericht door een medewerker van de arbodienst, zal de ambtenaar dat thuis zelf moeten organiseren. ‘Je kunt niet – zeker niet in deze tijd – verwachten dat een arbomedewerker even thuis langskomt om de hoogte van je stoel of het bureaublad correct in te stellen’, zegt Belderok. ‘Wel zal de werkgever daarover duidelijke instructies en tips moeten geven. Heb je geen fatsoenlijke bureaustoel? Ook dan zal de werkgever die in principe moeten laten bezorgen.’

Maar alles wel ‘in redelijkheid’, vult Van Huussen aan. ‘Werk je normaal drie uur op een dag, dan kan de werkgever de afweging maken: is het wel de moeite en het geld waard dat ik een extra bureaustoel laat bezorgen? Dat geldt bijvoorbeeld ook als de thuislaptop niet alleen wordt gebruikt door de thuiswerkende ambtenaar, maar ook door de zoon of dochter die thuis moet leren. Voor een scholier die voor zijn eindexamen staat is de laptop belangrijker dan voor een leerling van groep 5. Ook daar zal de werkgever naar kijken als hij overweegt een extra laptop te sturen.’

Redelijk gedrag
De werkdag zal er veelal anders uitzien – vaak is er gewoon minder te doen. Belderok: ‘Wel wordt de ambtenaar geacht zoals gebruikelijk bereikbaar te zijn, voor evenveel uur per dag als normaal. Zelfs al is hij minder productief, hij zal toch moeten worden doorbetaald.’ Dat er minder werk is, is een bedrijfsrisico, dat niet ten laste van de werknemer mag komen.

Niet elke thuissituatie zal geschikt zijn om door te werken, merkt Van Huussen op. Kinderen, drukke woonvormen, niet iedereen kan zich thuis even goed concentreren. ‘Dan houdt het een keer op, maar de werkgever zal dan wel het salaris moeten blijven doorbetalen. Ook hier geldt de redelijkheid: de werkgever is gehouden zich redelijk te gedragen tegenover de ambtenaar en die is weer gehouden zich redelijk te gedragen tegenover zijn werkgever.’ Als het werk wegvalt, kan de werkgever besluiten een ambtenaar op verlof te sturen, maar ook dan moet het salaris worden doorbetaald.

Dat alles betekent ook dat de werkgever een ambtenaar ander werk mag opdragen, bijvoorbeeld het werk van een zieke collega dat blijft liggen. Belderok: ‘Dat moet dan wel werk zijn dat in de lijn ligt van de normale werkzaamheden. De werkgever kan je niet opdragen om de toiletten te gaan schoonmaken. Het moet dus passend werk zijn.’

Werk weigeren is echter niet toegestaan. De werkgever heeft een zorgplicht – de werkomgeving moet veilig zijn – maar heeft ook instructiebevoegdheden. ‘Een redelijk verzoek moet dan ook worden opgevolgd’, zegt Van Huussen. ‘Kom je niet werken terwijl dat veilig genoeg is, dan kan de werkgever het salaris inhouden of zelfs iemand op staande voet ontslaan. En omdat je dan verwijtbaar werkloos bent, krijg je ook geen ww-uitkering. Ambtenaren moeten daar niet te licht over denken. Andere mensen werken ook – in supermarkten, in de zorg, bij de politie. Dan kan ook worden verwacht van een ambtenaar, ook al voelt hij zich niet senang om te gaan werken.’

Wat de werkgever zeker niet mag – maar wat soms met de beste bedoelingen toch gebeurt – is preventief de temperatuur opnemen van medewerkers als ze naar het werk gaan. Belderok: ‘Dat kan alleen via de arbodienst of bedrijfsarts. Hier spelen nu eenmaal privacyaspecten een rol.’ Wat het belangrijkste is, zegt Jeroen Belderok: maak goede afspraken. ‘Bijvoorbeeld ook over het nemen van pauzes. Thuiswerken is soms geregeld in personeelshandboeken of staat in de arbeidsovereenkomst. Soms krijgen ambtenaren een brief waarin een en ander wordt toegelicht. Er kunnen ook zogenoemde thuiswerkovereenkomsten worden ondertekend, als een aanvulling op de arbeidsovereenkomst.

Uitgangspunt is steeds: we houden rekening met de huidige, zeer bijzondere situatie.’