Ambtenaren leren marktdenken: sturen op resultaat

Privaat kapitaal in het sociaal domein kan zorgen voor innovatie en besparingen. Maar dan moeten ambtenaren wel voldoende verstand hebben van dat soort samenwerkingen. ‘Alleen als je weet hoe het werkt, dan kun je de markt echt inzetten voor jouw doelen.’

Anderhalvemetersamenleving
De lockdown gooide in 2020 roet in het eten bij menig opleidingstraject. Voor cursussen en leergangen die floreren bij intensief contact tussen deelnemers was in de anderhalvemetersamenleving even geen ruimte. Zo ook voor de kersverse Outcomes Academy van de Erasmus Universiteit Rotterdam, die eigenlijk in 2020 van start zou gaan, maar vanwege corona werd afgelast. Toch blijven de ambities achter de leergang onverminderd groot. De aanbieders van de cursus willen een nieuw ‘ecosysteem van kennis’ opbouwen bij de overheid, dat de financiering van het sociaal domein op zijn kop zou kunnen zetten.

Resultaatfinaciering
Waar gemeenten gewend zijn om uitgaven te controleren op doelmatigheid, wil de Outcomes Academy ambtenaren helpen om te denken in termen van maatschappelijke impact. Door te ‘sturen op resultaat’ kunnen schaarse gemeenschapsmiddelen efficiënter worden ingezet. Ook kan innovatie worden gestimuleerd door met inzet van privaat kapitaal nieuwe aanpakken te ontwikkelen en te testen. Een veelvoorkomende vorm van resultaatfinanciering is de zogenaamde Social Impact Bond (SIB). Daarbij komt de financiering in eerste instantie vanuit een private partij. Als de vooraf afgesproken maatschappelijke resultaten zijn behaald, betaalt de gemeente, vanuit de geboekte besparingen, de investeerder met rendement terug.

Weinig innovatie
De SIB wordt sinds een jaar of acht steeds vaker gebruikt om lastige maatschappelijke kwesties aan te pakken, schrijven journalisten Menno Bosma en Hans van de Veen in hun onlangs verschenen boek De belofte van de Social Impact Bond. Toch benutten we in Nederland, een handjevol goede voorbeelden daargelaten, nog niet de volledige potentie van de SIB’s, vinden Bosma en Van de Veen. ‘Wat we zien is dat het vooral eenzijdig als kostenbesparingsinstrument wordt gebruikt’, licht Bosma toe, ‘en dat beproefde aanpakken steeds worden herhaald. Steeds met maar één uitvoerder, die maar één methode toepast. Op die manier vindt er weinig innovatie plaats.’

Ecosysteem
Zo komt de SIB niet goed tot zijn recht, vinden ze. Dat komt vooral doordat er bij de overheid nog te weinig kennis is van het instrument, concluderen ze in hun boek. Bovendien wordt de kennis die er in de gemeentelijke organisatie is, nog te weinig gedeeld. Van de Veen: ‘Tot nu toe hangt het heel erg af van één of twee bevlogen ambtenaren, of een bevlogen wethouder. Het zit niet structureel in de organisatie.’ Daarom pleiten beide auteurs voor een ‘ecosysteem’ waarin kennis en ervaringen met betrekking tot SIB’s kunnen worden gedeeld. Daarin zou de rijksoverheid een sturende rol moeten hebben.

Eerste stap
De Outcomes Academy is een eerste stap richting zo’n ecosysteem. Karen Maas, hoogleraar Accounting & Sustainability aan de Open Universiteit en academisch directeur van het Impact Centre Erasmus, is een van de ontwikkelaars van de leergang. ‘Er is veel interesse in resultaatfinanciering’, ziet Maas, ‘maar nog weinig kennis. Iedereen vindt het leuk, maar ook wel heel moeilijk.’

Huiswerk
De Outcomes Academy is opgezet in samenwerking met Social Finance NL, een social enterprise die advies geeft over het meten en financieren van maatschappelijke impact. Ruben Koekoek, managing director van Social Finance NL, beaamt dat gemeenten pro-actiever zouden moeten zijn bij het vormgeven van SIB’s. ‘Als je een uitvoerder gaat betalen op basis van uitkomsten die ze zelf hebben aangedragen, dat is de wereld op z’n kop. Je moet als outcome payer zelf aangeven wat de resultaten zijn die jij wil meten en belonen. Pas als je dat huiswerk hebt gedaan, kun je in gesprek gaan met investeerders en uitvoerders.’

Lees de rest van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 6.