Wet Klokkenluiders mist handhaving en fonds

In de voorliggende Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) geeft Nederland geen uitvoering aan de verplichting uit de EU-richtlijn om te zorgen voor doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties tegen verzakende werkgevers. Dat schrijft het Huis voor Klokkenluiders in een notitie voor een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over een wijziging van de klokkenluiderswet. Het Huis ziet ook graag snel een fonds voor juridische bijstand tot psychosociale steun in financiële hulp.

Patchwork

Net als de ‘toch al onvolkomen en complexe’ Wet Huis voor Klokkenluiders kenmerkt de gewijzigde wet zich door ‘een grote mate van vrijblijvendheid’ en wordt, het Huis voor Klokkenluiders, als uitvoerder van de wet, ‘met de handen gebonden’ op pad gestuurd. Dat schrijft het Huis in een gespreksnotitie aan de vooravond van een rondetafelgesprek over de wet in de Tweede Kamer. De huidige wet wordt gewijzigd in de ‘nog minder toegankelijke’ Wet bescherming klokkenluiders (Wbk). In deze wet is de evaluatie van de Wet Huis voor Klokkenluiders niet meegenomen, waardoor het volgens het Huis is verworden tot een ‘patchwork’ waarin en waaraan nog stukken zijn toegevoegd.

Handhaving ontbreekt

Met de implementatie van de EU-richtlijn is de Wbk ‘een stap in de goede richting’. Het Huis wijst op de uitbreiding van de groep beschermden, meer verplichtingen voor werkgevers, omkering van de bewijslast, het verbod op zwijgbedingen en opname in de wet van de preventietaak van het Huis. Toch ontbreekt het in de wet aan instrumenten voor handhaving en ondersteuning van melders via een fonds. ‘Handhaving is het sluitstuk van de uitvoering van een wet, maar namens de samenleving afdwingbare verplichtingen en (bestuursrechtelijke) handhavingsinstrumenten ontbreken geheel in het huidige wetsvoorstel.’

Sanctie

Het Huis wil de verplichting voor werkgevers om een (behoorlijke) interne meldregeling te hebben, uiteindelijk kunnen handhaven, net als dat nakoming van aanbevelingen van de afdeling Onderzoek, als sluitstuk van een onderzoek, in het uiterste geval kan worden afgedwongen. Daarbij moet het als ‘ultimum remedium’ mogelijk zijn te sanctioneren na een door het Huis geconstateerde schending van het benadelingsverbod. In de voorliggende wet geeft Nederland geen uitvoering aan de verplichting uit artikel 23 van de EU-richtlijn om te zorgen voor doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties.

Fonds

Het Huis verwijst melders ook gericht door naar ‘niet zelden dringend nodige’ verregaande juridische of psychosociale bijstand. Die bijstand biedt het zelf niet. Door de start van een pilot psychosociale ondersteuning bij Slachtofferhulp Nederland is met deze vorm van bijstand deels, maar proefsgewijs, een begin gemaakt. Het Huis heeft in zijn budget ook enige ruimte kunnen maken voor psychosociale bijstand als er meer nodig is dan eerstelijns dienstverlening van Slachtofferhulp Nederland. Deze en andere pilots lopen, maar ‘juridische en psychosociale nood van melders kan hoog oplopen en behoeft in veel situaties dringend en snel een antwoord’. Daar niet naar kunnen verwijzen beperkt het werk van het Huis zeer. Er moet daarom snel één onafhankelijke, duidelijke en toegesneden voorziening komt, zoals een ‘fonds’ voor juridische bijstand tot psychosociale steun in financiële hulp.

Anoniem melden

Tot slot wijst het Huis erop dat het nu een legitimatie nodig heeft om zijn bevoegdheden in te zetten als het onderzoek wil doen en de wetgever ‘er zeer wel toe zou kunnen beslissen om het criterium “maatschappelijk belang” te laten vervallen. ‘Het Huis helpt zonder enige terughoudendheid iedereen die zich tot hem wendt, en zeker zij die een beroep doen op bescherming uit de wet’, laat het weten. ‘Het Huis beweegt mee met maatschappelijke opvattingen en ervaart en hanteert het criterium dan ook niet als een bezwaarlijke dan wel belemmerende drempel.’ Alleen meldingen over een individueel conflict zouden dan nog buiten de reikwijdte van de wettelijke bescherming vallen. Ondanks enkele praktische bezwaren ziet het Huis geen principiële belemmering in anoniem melden. ‘Wij juichten dit toe als een waardevolle toevoeging.’