Amsterdam maakt handreiking voor activistische ambtenaren

De gemeente Amsterdam werkt aan een handreiking voor activistische ambtenaren. Op die manier moeten zij een betere afweging kunnen maken tussen loyaal zijn aan het beleid van de gemeente en het vormen van een zelfstandig moreel oordeel over de juistheid van het eigen handelen en het dienen van de gerechtigheid. Dat staat namelijk ook voorgeschreven in de Amsterdamse ambtseed.

Betrokken ambtenaren

‘Activistische ambtenaren zien we als betrokken ambtenaren. Activistische ambtenaren durven out-of-the-box te denken, vanuit wat nodig is en wat iemand wil bereiken. Zonder bang te zijn voor meningen van anderen, waarbij de uitkomst altijd verantwoord kan worden’, laat de Amsterdamse PvdA-wethouder Hester van Buren (onder meer personeel en organisatie) via de mail weten aan Binnenlands Bestuur. ‘Dat zijn eigenschappen die wij als gemeentelijke organisatie waarderen.’

Brandbrief ambtenaren

In oktober vorig jaar stuurden een aantal ambtenaren een brandbrief naar het Gemeentelijk Management Team (GMT), waarin zij hun zorgen uitten over het niet behalen van de eigen klimaatdoelstellingen van de gemeente Amsterdam. ‘Wij zien dat de uitvoering van ons klimaatbeleid achterblijft bij de gestelde doelen én dat die doelen volgens de wetenschap niet genoeg zijn om onder de veilige grens van 1,5 graad opwarming te blijven. En dat terwijl Amsterdam, gelegen op en onder zeeniveau, alles te verliezen heeft’, zegt Anne Hofstede, een van de initiatiefnemers, in een nog te verschijnen artikel in Binnenlands Bestuur.

Richtlijnen kunnen in conflict raken

De wethouder wijst erop dat de briefschrijvers hebben aangegeven dat er ruimte voor verbetering is in het behalen van de klimaatdoelstellingen en de bijdrage die de gemeentelijke organisatie hieraan dient te leveren. Gemeentesecretaris Peter Teesink heeft eerder aangegeven dat ambtenaren dit zeker mogen signaleren en benoemen, verwijst Van Buren naar de podcast Mayor’s Manual. ‘Het blijft hierbij wel belangrijk dit op een goede manier te doen. En: als het bestuur een besluit heeft genomen dien je daar als Amsterdamse ambtenaar loyaal aan te zijn.’ Naast de gedragscode, de ambtseed en regels rond nevenactiviteiten is er nu geen beleid op het omgaan met ‘activistische ambtenaren’, zegt Van Buren. ‘Soms kunnen richtlijnen in de ambtseed met elkaar in conflict raken.’

Hoe verhoudt burgerlijke ongehoorzaamheid zich tot een ambtenaar die zich moet houden aan wet- en regelgeving?

Issue in de 'Handreiking voor activistische ambtenaren'

Zelfstandig moreel oordeel

Een ambtenaar moet immers loyaal zijn aan het beleid van de gemeente, maar wat als je het niet met het beleid eens bent? Mag je daar dan wat van zeggen? ‘De ambtseed schrijft immers ook voor dat je een zelfstandig moreel oordeel moet vormen over de juistheid van je handelen en je de gerechtigheid moet dienen. Dit vraagt om een goede afweging.’ Om te helpen de juiste afweging te maken, wordt een ‘handreiking’ geschreven voor activistische ambtenaren. Dit zijn geen nieuwe regels, maar een nadere toelichting en uitleg die helpt bij vragen rond politieke en maatschappelijke betrokkenheid van ambtenaren.’

Handreiking voor activistische ambtenaren

Het gaat om zaken als: wat te doen als ambtenaar als je het niet eens bent met gemeentebeleid? En: hoe verhoudt activisme zich tot (de inhoud van) iemands functie? En ook: hoe verhoudt burgerlijke ongehoorzaamheid zich tot een ambtenaar die zich moet houden aan wet- en regelgeving? ‘Het is een nadere toelichting op de ambtseed en gedragscode, die ambtenaren en hun leidinggevenden helpt de juiste afweging te maken. Zodra de handreiking klaar is, zal die ook op de website van de gemeente Amsterdam te vinden zijn.’

Organisatiebrede klimaatevents

Het GMT is inmiddels in gesprek gegaan met de briefschrijvers. ‘De oproep voor urgentie is gehoord en onder andere door organisatiebrede klimaatevents krijgt de zorg en ook de energie binnen de organisatie om actiever met duurzaamheid bezig te zijn gezicht.’ Volgens Van Buren is de rol van de briefschrijvers belangrijk geweest als ‘wake-up call’ voor de organisatie. ‘Verschillende thema’s die door de collega’s zijn aangedragen, door de briefschrijvers en op de events, worden actief opgepakt.’ De organisatie en het bestuur waren al bezig met versnelling en het realiseren van doorbraken ten aanzien van de inzet op verduurzaming, schrijft Van Buren. ‘Een apart bestuurlijk team en een Transitieteam zijn ingericht om dilemma’s boven tafel te krijgen, versnelling teweeg te brengen en resultaten te behalen. Eind juni vindt hierover verder besluitvorming plaats.’

Medewerkers krijgen de ruimte om 10 procent van hun werktijd binnen het eigen werk in te zetten voor het klimaat

De Amsterdamse wethouder Hester van Buren (PvdA)

10 procent werktijd voor klimaat

Tijdens het gesprek met Hofstede werd ook duidelijk dat Amsterdamse ambtenaren 10 procent van hun werktijd aan ‘klimaat’ mogen besteden. Van Buren bevestigt dat medewerkers de ruimte krijgen om 10 procent van hun werktijd ‘binnen het eigen werk’ in te zetten voor het klimaat. Tijdens het gemeentelijke klimaatevent, afgelopen december gaf stedelijk directeur Thea de Vries hierover, mede namens het Gemeentelijk Managementteam, aan ook 10 procent van haar tijd te reserveren om aan de duurzaamheidsopgave te werken. ‘Medewerkers kunnen met hun leidinggevenden bespreken dat zij eveneens dit deel van hun werktijd aan inzet op klimaat kunnen besteden.’

Eigen verantwoordelijkheid

Dit komt voort uit het standpunt dat verduurzaming en inzet voor het klimaat voor alle medewerkers, voor zover mogelijk, onderdeel zou moeten zijn van het dagelijks werk. De 10 procent is bedoeld om binnen het eigen werk bij te dragen aan de opgave voor een duurzame organisatie en een duurzame stad, aldus Van Buren. ‘Het is de verantwoordelijkheid van de medewerker en leidinggevende om daar invulling aan te geven en in welke vorm. Dit uitgangspunt is nu een richtlijn binnen het concern van de gemeente. We verwachten dat medewerkers hier verantwoordelijk mee om kunnen gaan.’