Ambtenaren lopen deur kantonrechter niet plat

Geen voordelen en geen nadelen. Ambtenaren hebben eigenlijk weinig ervaren van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra). Barend Barentsen, tot voor kort bijzonder hoogleraar Arbeidsverhoudingen bij de overheid, blikt terug op die grote operatie.

Status aparte

De Wnra, in werking getreden op 1 januari 2020, maakte een definitief einde aan de status aparte van ambtenaren. Die ontwikkeling markeert ook het einde van het bijzonder hoogleraarschap dat Barend Barentsen bekleedde. Tien jaar lang zat hij op de Albeda-leerstoel met als leeropdracht Arbeidsverhoudingen bij de overheid.

Koekjesfabriek

Een beetje bijzonder zijn ambtenaren nog wel, ondanks de normalisering. Maar dat moet je meer zoeken in de ‘sociologische of economische’ hoek, zegt Barentsen, niet meer in de juridische. ‘Voor de arbeidsvoorwaardenvorming maakt het uit of je uit de rijksbegroting wordt betaald of dat het geld ergens anders vandaan komt. Dat geeft een andere dynamiek aan cao-onderhandelingen dan bij de spreekwoordelijke koekjesfabriek. Het veld van arbeidsverhoudingen blijft in die zin wel bijzonder.’

Minder procedures

Nu ambtenaren al veel op werknemers zijn gaan lijken, was nog maar één belangrijk zetje nodig voor een complete normalisering. Een van de doelstellingen van de Wnra was, aldus Barentsen, het verminderen van het aantal gerechtelijke procedures die ambtenaren voeren. Dat heeft gewerkt: er kwamen aanzienlijk minder ‘ambtenarenzaken’ voor de rechter dan vóór 1 januari 2020.

Blijfambtenaren

Die cijfers staan bijna haaks op wat de Raad voor de rechtspraak eerder voorspelde: het aantal procedures dat ambtenaren voerden bij de bestuursrechter zal weinig afwijken van die bij de civiele rechter. Het appelpercentage zou zelfs fors hoger uitvallen. Barentsen: ‘Dat alles is dus niet uitgekomen. De Raad had een lijn doorgetrokken: alle bestuursrechtzaken gaan naar de kantonrechter. Het wegvallen van de procesdwang is daarbij niet meegerekend. Ook is onvoldoende meegenomen dat een flink deel van de procedures bij de bestuursrechter afkomstig was van politie- en defensiemedewerkers. Die sectoren zijn niet genormaliseerd, zij zijn klassiek ambtenaar gebleven, en procedeerden sowieso al meer dan gemeente-, provincie- en rijksambtenaren. Die “blijfambtenaren” vormen 30 procent van het totale ambtenarenkorps. De civiele rechter heeft er de minst procedeerlustige ambtenaren bijgekregen.’

Hoewel de civiele rechter er honderdduizenden extra ‘klanten’ heeft bijgekregen (het totaal aantal genormaliseerden), heeft die het er niet drukker door gekregen.

Vakbonden

Op de vraag welke voor- en nadelen ambtenaren van de Wnra hebben ervaren, antwoordt Barentsen met geen. ‘Hun rechtspositie is materieel gelijk gebleven. Het zijn dezelfde bonden die onderhandelen over arbeidsvoorwaarden. Er is wel een andere rechter, maar die oordeelt min of meer hetzelfde. Normalisering heeft vrij weinig veranderd, dus ik zie voor ambtenaren eigenlijk geen voor- of nadelen.’

Of het dan nodig was, is volgens hem een goede vraag. ‘Voorstanders van de normalisering zeiden: dit is logische laatste stap. Het is goed voor rechtsgelijkheid. Uiteindelijk maakt het geen verschil, dus waarom niet. Tegenstanders zeiden: als het geen verschil maakt, waarom halen we dan al dit gedoe en al deze kosten op onze hals? Dus waarom wél? Het principiële argument – in de praktijk is het onderscheid tussen ambtenaren en werknemers al vervaagd, dus het verschil is niet meer te rechtvaardigen – ervaren ambtenaren niet in hun dagelijkse werk.’

Loonsverhoging

Barentsen ziet na enig nadenken één voordeeltje. ‘De collectieve arbeidsvoorwaardenvorming verloopt nu via een gewone cao. Dat hoeft niet meer te worden vastgelegd in een wet. Maar ook daar merk je niks van in je dagelijkse werk, die procent loonsverhoging krijg je toch wel. Maar het hangt wel meer af van de financiële situatie van je werkgever.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week.