Meer corruptie in publieke sector, geen zicht op omvang

Corruptie in het openbaar bestuur neemt toe, ondanks een veelheid aan wetten en regels die dat moeten voorkomen. Tegelijkertijd ontbreekt goed zicht op de omvang van integriteitschendingen onder ambtenaren en politici. Het beleid om corruptie en integriteitschendingen te bestrijden vertoont belangrijke zwakke plekken.

Tweede rapport

Dat blijkt uit het tweede rapport van Transparency International Nederland (TI-NL) over het Nederlandse Integriteitssysteem (NIS). Het eerste rapport kwam elf jaar geleden uit.

Voldoende dankzij media en ombudsman

Dat overheid en politiek desondanks net een voldoende scoren voor het bestrijden van corruptie en het bevorderen van integriteit, danken zij aan externe waakhonden; de media, de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman. Hun werk zorgt er voor dat Nederland het per saldo goed doet in de Europese vergelijking. Het onderzoek werd gelijktijdig in 24 andere Europese landen gedaan en is grotendeels betaald door de Europese Commissie.

Taboe

Voornaamste oorzaak van de matige score van Nederland is het taboe dat rust op elkaar aanspreken op corruptie en integriteit, stelt onderzoeker Willeke Slingerland van Saxion Hogeschool, die het onderzoek uitvoerde in opdracht van Transparancy International. Organisaties en personen kijken niet kritisch naar zichzelf als het gaat om corruptie en integriteit. Ze richten hun kritiek en onderzoek op anderen.

Anticorruptieautoriteit

Ook ontbreekt in Nederland een anticorruptieautoriteit, die zich onafhankelijk bezig houdt met de bestrijding van corruptie. ‘Een autoriteit die schandalen onderzoekt, het onderwerp op de politieke agenda houdt en die de samenleving bewust maakt van de risico’s van corruptie’, zegt Slingerland.

Hoe werken de regels in de praktijk

Slingerland bestudeerde het beleid en de beschikbare cijfers over corruptie en integriteit bij ministeries, politieke partijen, het Openbaar Ministerie, maatschappelijke organisatie, het bedrijfsleven en toezichthouders zoals de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman. Doel van het onderzoek was een beeld te krijgen van de formele voorzieningen en hoe die in de praktijk functioneren.

Wel wetten, geen verantwoording

Wetten, voorschriften en gedragscodes zijn er genoeg, blijkt uit het rapport. Maar instellingen leggen niet altijd adequaat verantwoording af en streven te weinig transparantie na. Dat vertroebelt het zicht op hoe vaak corruptie en integer gedrag voorkomen en hoe meldingen zijn afgehandeld. Burgers krijgen hier weinig informatie over en krijgen de indruk dat corruptie in Nederland toeneemt.

Beeld van het probleem ontbreekt

Dat beeld klopt, zegt Slingerland. Zij legde cijfers van onder andere de rijksrecherche, Openbaar Ministerie, het departement van Veiligheid en Justitie en een onderzoek van de VU Amsterdam naast elkaar. ‘Maar omdat niet eenduidig wordt geregistreerd en omdat veel meldingen van integriteitschendingen disciplinair worden afgedaan, bestaat er geen compleet beeld van het probleem en van wat er gebeurt met meldingen of met personen die in de fout zijn gegaan.’

Ambtenaren en lobbyisten

Slingerland noemt dat zorgelijk, want het rapport constateert een reeks concrete tekortkomingen: Ambtenaren hoeven hun zakelijke belangen niet te melden. Zeker voor ministers en secretarissen-generaal bij ministeries zou dit wel het geval moeten zijn. Het ontbreekt aan duidelijke richtlijnen over hoe ambtenaren moeten omgaan met de invloed van lobbyisten. Die moeten er komen, evenals toezicht op naleving daarvan. Klokkenluiders moeten beter worden beschermd. En er moet een database komen die inzicht geeft in hoe corruptieverdenkingen zijn afgehandeld.

Risico’s in de politiek

Ook in de politiek is het nodige te verbeteren. Het rapport verwijst naar het risico van een partij zoals de PVV, die zonder leden of partijdemocratie kan bestaan, zonder inzicht te geven in de financiering. De Wet financiering politieke partijen die door de Tweede Kamer is aangenomen, voldoet niet aan alle Europese normen. Grootste gemis is dat die wet niet geldt voor lokale partijen, aldus het onderzoek.