Vrijstaat aan de Maas

Toen Jack Mikkers (VVD) solliciteerde naar het burgemeesterschap van Maasdriel zei toenmalig commissaris der koningin Jan Kamminga tegen hem: ‘Zo, ben jij die stuntman die naar Maasdriel wil?’ Mikkers, nu burgemeester van Veldhoven: ‘Maasdriel was voor mij een achtbaan met héél aparte rondingen. In 3,5 jaar maakte ik er méér mee dan menig burgemeester in z’n hele carrière.’

De gemeente Maasdriel, na een herindeling in 1999 uitgebreid tot elf dorpen met Kerkdriel als hoofdkern, is om de haverklap in het nieuws. Het stemmen ronselen door een oom van een laaggeplaatste VVD-kandidaat, een (gedwarsboomde) poging van een ondernemersplatform om tijdens de verkiezingen machtigingskaarten af te staan voor een feestavond, gebrekkige handhaving op het gebied van milieu, bouwen en ruimtelijke ordening. Verwevenheid van zakenleven en politiek, vermeende belangenverstrengeling en cliëntelisme.

Integriteit is in Maasdriel een relatief begrip. En politiek geen ontspannen bezigheid. Dat ervaart afgelopen 14 oktober ook Arno Frankfort (VVD), die deze avond voor de raad debuteert als waarnemend burgemeester. Hij trakteert op beschuit met muisjes, omdat hij er een kleinzoon bij heeft. Het zoet slaat snel om in bitter. Door het CDA wordt de wethouders letterlijk hun plaats in de raadzaal gewezen. De christendemocraten, geruggensteund door medeoppositiepartij GroenLinks, eist dat ze verkassen naar hun gebruikelijke, minder prominente plek aan de zijlijn. Dat is tegen de zin van Frankfort, die zich onder meer vanwege de live-internetuitzending van de raadsvergadering wil laten flankeren door de wethouders. ‘Slechte verliezers’, zegt VVD-fractievoorzitter Frits van Endhoven over het CDA. ‘Na 30 jaar is het moeilijk te accepteren dat men het niet meer voor het zeggen heeft.’

Code

De gedragscode voor het college van B en W die op deze dag als hamerstuk wordt aangenomen, moet bijdragen aan een cultuuromslag. De integriteitscode kwam er op aandringen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Maasdriel was één van de laatste gemeenten die deze integriteitscode ontbeerde. Eerder hebben de afzonderlijke codes voor bestuurders, ambtenaren en raadsleden, de verhoudingen in de gemeente al flink op scherp gezet. Of beter gezegd: het ontbreken ervan. Groen- Links raadslid Kees van Drunen: ‘In de raad zei men: straks kun je niet eens meer voorzitter van de voetbalclub zijn. Men ziet het als afrekeninstrument. Een eerdere poging van een werkgroepje om zo’n code te krijgen, is bijna raadsbreed weggemaaid. In Maasdriel wordt men liever niet aangesproken op regels.’

Eilandcultuur Die aversie van regels en voorschriften wordt door meerdere betrokkenen deels aan de aard van de streek toegeschreven. Als Iandsdeel ingeklemd tussen Maas en Waal zijn veel ingezetenen meer op Brabant, met name het nabijgelegen Den Bosch, georiënteerd dan op Gelderland.

Wethouder Ton Verachtert, van Samen Sterk Maasdriel (SSM), spreekt van ‘een eilandcultuur’. De grote afstand tot het gezag, die in zijn ogen een diepe kloof trekt, bestaat volgens hem al sinds mensenheugenis: ‘De hertog van Gelre zat ver weg. De tegenstelling tussen rekkelijken en preciezen, tussen Bourgondiërs en calvinisten spelen bij iedere wisseling van de wacht op, aldus Verachtert.’

Ook de Gelderse gedeputeerde Hans Esmeijer (CDA), die Maasdriel ‘adopteerde’ en op gezag van het ministerie van Binnenlandse Zaken een ambtsbericht uitbracht over de aanhoudende problemen, noemt de eilandgeest als verklaring voor de bestuurscultuur: ‘Van oudsher was dit gebied in zichzelf gekeerd, omsingeld door grote rivieren. Dat zorgde, zo wordt gesuggereerd, voor een cultuur waarbij iedereen elkaar kende en een sfeer waarbij dingen wel even geregeld konden worden. Een overheid die regels stelt en handhaaft, kan gemakkelijk botsen met de ondernemingsgeest van vrije jongens. Daar passen beelden bij van een vrijstaat en Palermo aan de Maas.’

Oud-burgemeester Mikkers typeert het als volgt: ‘Als het om regels gaat vraagt men in Maasdriel geen toestemming, maar vergiffenis.’ Esmeijer stelt dat de gemeenschap profi jt heeft van de doenersmentaliteit, maar dat die niet altijd bevorderlijk is voor de bestuurscultuur. ‘Er bestaan korte lijnen tussen gemeentehuis en actieve mensen in de gemeenschap. Maar het gevaar is dat het bestuur niet altijd gezien wordt als onafhankelijk, de schijn van belangenverstrengeling ligt op de loer. En dat is niet bevorderlijk voor een handhavingsbeleid.’

Insinuaties

Een rondje lokale politiek in Maasdriel: bijna iedereen heeft er wel een appeltje met een ander te schillen. Iedereen wijst naar elkaar, let op elkaar. Insinuaties gaan heen en weer, evenals schimpscheuten en hatelijkheden. Soms zonder man en paard te noemen, soms recht op de man gespeeld. Of op de vrouw, zoals in het geval van burgemeester Ada Boerma (CDA), die door de huidige wethouder Cees Sips (VVD) in zijn oppositiedagen ‘razzia oma’ werd genoemd. Boerma, die zelf in een schemerig licht kwam te staan toen ze letterlijk delen uit haar nieuwjaarsspeech kopieerde van haar Nijmeegse ambtsgenoot Thom de Graaf. Ze zit nu ziek thuis. ‘Kapot gemaakt’ zeggen de CDA- en Groen- Linkse oppositie.

Over één vraagstuk zijn de zittende coalitie (Samen Sterk Maasdriel, VVD en PvdA, samen tien zetels) en de negen zetels tellende oppositie (CDA en GroenLinks) het eens: het moet gek lopen als burgemeester Boerma terugkeert na de heupoperatie die haar wacht. Uit piëteit wil niemand er op geciteerd worden, behalve wethouder Ton Verachtert van SSM: ‘Boerma kan niet terugkomen omdat zij als burgemeester niet boven de partijen stond en het spelletje van de oppositie meespeelde.’

Verachtert was zelf het middelpunt van een Berenschot-onderzoek naar integriteit en vermeende belangenverstrengeling, waarvan Boerma opdrachtgever was. Verachtert - vermogend door de verkoop van zijn bedrijf, inclusief tientallen octrooien, aan de multinational Caterpillar - is commissaris bij een bedrijf op een op te knappen bedrijventerrein in Maasdriel. Die nevenfunctie was bij de gemeente wel bekend, maar hij meldde haar eerder dit jaar niet expliciet tijdens beraadslagingen over subsidietoekenning voor de opknapbeurt. Saillant detail: zelf was hij niet vóór die subsidie, want volgens hem ontbrak de fi nanciële dekking. ‘Totaal uitvergroot’, noemt hij de kwestie. ‘Iedereen wist dat ik commissaris was bij het bedrijf. Pas ná de wisseling van de wacht viel men erover’. Overigens trad Boerma in de affaire volgens Berenschot zelf onhandig op. Zo beloofde ze de ondernemers op het bedrijventerrein meer dan ze op grond van haar portefeuille kon waarmaken en verzuimde ze Verachtert meteen te informeren dat er een onderzoek naar hem kwam.

Gesmeekt

Ton Verachtert kwam als opvolger van wethouder Gijs van Eeuwijk (SSM). Van Eeuwijk speelde een partijgenoot een lijst met woningtoewijzingen in de Kerkdrielse nieuwbouw toe. De politieke vriend, een hypotheekverstrekker, benaderde vervolgens de aankomend huizen bezitters. Toen dit uitkwam na een integriteitsonderzoek, moest Van Eeuwijk het veld ruimen.

Een andere kwestie die aan Verachtert kleeft, is dat hij op een verkiezingsmailing het gemeentehuis als adres gebruikte. ‘Stom, stom, stom’ zegt hij er nu over, maar het was ingegeven door ‘puur praktische’ redenen. Sinds 1996 woont de volgens zijn partij ‘geboren en getogen Drielenaar’ in België. Van 1970 tot 1983 zat hij al in de Maasdrielse politiek. Na een stop ‘vanwege de groei van zijn onderneming’ is hij sinds 2007 terug. Waarom hij blijft? ‘Om mijn Toekomstvisie Maasdriel 2020+ ingebed te krijgen in de organisatie. Dat businessplan is mijn kindje.’

GroenLinkser Van Drunen denkt anders over de buitenlandse residentie: ‘Verachtert is belastingvluchteling. Een wethouder die in Maasdriel over het geld ging en het om fi scale redenen aan de andere kant van de grens zoekt geeft daarmee als bestuurder een signaal af dat het niet erg is de regels aan de laars te lappen. Dat schept het beeld dat hij vooral hier is om zijn eigen zaakjes te regelen.’

Verachtert spreekt dit tegen en ziet zichzelf niet als belastingvluchteling. Hij is teruggekeerd naar het land van zijn Vlaamse voorouders, al wonen die er enkele generaties niet meer. Als rentenier in de politiek heeft hij Maasdriel niet nodig. ‘Dit is liefdewerk. Ik trad 3 weken later aan dan de anderen en mijn wachtgeld over die periode ging per kerende post terug. Ik claim geen euro onkostenvergoeding en evenmin pensioenopbouw terwijl ik bijna fulltime voor Maasdriel werk.’

Blokvorming

Van een meerderheid van de raad kreeg Verachtert eerder dit jaar voor de vierde keer ontheffi ng van de woonplicht. In de meeste gemeenten komt er na een tijdelijke ontheffi ng meestal alsnog een eis tot ingezetenenschap. Het CDA stemde tegen, zegt fractievoorzitter Erik Goesten. ’’In de vorige coalitie van SSM met CDA en GroenLinks was het geen enkel probleem’, schampert Verachtert. ‘Maar sinds de wisseling van de wacht is het water hier diep, heel diep.’ Esmeijer: ‘De wetgever gaat ervan uit dat de burgemeester en de wethouders woonachtig zijn in de gemeente, waarin ze benoemd zijn en die ze besturen. Er is ze enige tijd gegund om een huis te vinden. Deze bepaling kent echter geen sanctie. Het handhaven van de woonplicht is overgelaten aan de raad. Ik kan daar wel wat van vinden, maar het gaat mij niet aan. Ik constateer alleen dat de gemeenteraad van Maasdriel hier geen punt van maakt.’

Verachtert is niet het enige collegelid waarvan de integriteit ter discussie staat. Nog een lid van het huidig college is betrokken bij een integriteitsonderzoek: VVD’er Ko Hooijmans. Hij kreeg twee jaar te veel wachtgeld in de tussentijdse periode dat hij geen wethouder was maar raadslid. Als betaald voorzitter van de landelijke vakgroep Paddestoelen van LTO-Nederland, hadden die inkomsten van zijn wethouderswachtgeld afgetrokken moeten worden. Waarnemend burgemeester Frankfort schakelde BING in, het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten.

Wethouder Hooijmans treft echter geen enkele blaam, vindt VVD-fractievoorzitter Van Endhoven, een partijgenoot van Hooijmans. De wethouder is volgens hem het slachtoffer van een ambtelijke fout. ‘Zijn enige misstap is dat hij niet wist dat hij niet handelde conform de regelgeving. Het uitkeringsverstrekkende loket waar je neveninkomsten op moet geven, verzekerde hem het voor hem te gaan regelen.’ Volgens zijn partijgenoot is Hooijmans bewust beentje gelicht door Gijsbert Smit van de tweemansfractie van GroenLinks, wethouder in de vorige coalitie.

Camping

De zetelverhouding in de raad maakt besturen uiterst moeizaam, constateert na bureau Berenschot ook gedeputeerde Esmeijer: ‘Geen enkele partij gaat vrijuit. Er zijn aanwijzingen dat het pas aangetreden gemeentebestuur naar andere verhoudingen zoekt. Maar de liefde moet van twee kanten komen.’

Oud-burgemeester Mikkers trof in Maasdriel ‘extreme blokvorming’ aan. ‘Waarbij het helemaal niet zo relevant is wie oppositie is en wie deel uitmaakt van de coalitie. Bruggen slaan is uiterst moeilijk. Zo lukte het mij door de onderlinge tegenstellingen niet om de raad mee te krijgen op een uitje.’

Waarnemend burgemeester Frankfort probeert er verandering in te brengen, zegt Esmeijer. Maar tijdens Frankforts raadsdebuut bleek al dat er nog veel werk te verzetten is. Met het provinciebestuur is Maasdriel al minstens een jaar in gesprek over de handhaving op twee campings waar onder andere sprake is van illegale bouw en onveilige omstandigheden: ‘Pakweg 20 jaar achterstallige handhaving.’ Inmiddels heeft het college van Maasdriel laten weten dat een projectgroep met de brandweer, een jurist en de coördinator handhaving er nu eens echt werk van gaat maken. Esmeijer: ‘Of dat daadwerkelijk gaat gebeuren is wat mij betreft de lakmoesproef.’