'Lokale autonomie verankeren in de grondwet'

Nederlandse gemeenten kennen een hoge mate van lokale autonomie, maar die autonomie zou vastgelegd moeten zijn in de Grondwet. Dat is de belangrijkste aanbeveling in een rapport van de Raad van Europa.

Niet juridisch vastgelegd

Het Congres van Lokale en Regionale Overheden van de Raad van Europa brengt over alle 47 lidstaten van de Raad regelmatig rapportages uit over de staat van de lokale en regionale democratie. In het woensdag verschenen rapport over Nederland constateert de Raad dat de lokale autonomie hier wel impliciet is ingebed in de bestuurspraktijk, maar dat dat niet juridisch is vastgelegd. Het risico is dat decentrale bevoegdheden kunnen worden ingeperkt door de centrale overheid zonder daar veel aan te kunnen doen.

Veel medebewind
De decentralisaties versterken dat effect. De grotere beleidsautonomie op het gebied van de gedecentraliseerde taken leidt niet tot evenredige financiële autonomie, want er moet 'meer met minder'. De delegatie die het rapport heeft opgesteld hoorde ook zorgen over het groeiende aantal taken dat onder 'medebewind' moet worden uitgevoerd door gemeenten. Daar is de autonomie niet bij gebaat, aldus het rapport.

Aanbevelingen
De rapporteurs doen enkele aanbevelingen. De belangrijkste is dat lokale autonomie duidelijk in de Grondwet terug te vinden zou moeten zijn, of ten minste in de Gemeente- en de Provinciewet. Het aantal taken dat onder 'medebewind' wordt uitgevoerd, zou moeten dalen. Er moet ook wat veranderen aan de onevenredige afhankelijkheid van de gemeenten van rijksfinanciering (voor 91,2 procent) - zeker in het licht van de komende decentralisaties. Lokale overheden zouden bijvoorbeeld meer autonomie moeten krijgen op het gebied van belastingheffing. Ten slotte zou er frequenter en inhoudelijker interbestuurlijke dialoog moeten plaatsvinden tussen de centrale, de regionale en de lokale overheid.

Decentralisatie of deconcentratie

Amy Koopmanschap, voorzitter van de Nederlandse delegatie in het Congres en burgemeester van Diemen, denkt wel dat de opstellers (een Portugees en een Fransman), die met veel mensen in Nederland hebben gesproken, de belangrijkste problemen hebben aangekaart. "Een van die dingen is dat de rijksoverheid toch wel erg veel en vaak de controle en het toezicht wil hebben op decentrale overheden, terwijl er sprake is van decentralisatie. Je zou eerder denken dat er sprake is van deconcentratie. Maar minister Plasterk heeft dat in zijn toespraak bij de presentatie van het rapport nog eens expliciet tegengesproken."  Ook op het gebied van het belastingregime meldde Plasterk niet echt geneigd te zijn aan een verschuiving mee te werken.

Verantwoordingsdruk groot

Koopmanschap benadrukt zelf de verantwoordingsdruk als een groot probleem. "Waar wij als gemeenten last van hebben is dat bij dat loslaten wat de rijksoverheid volgens Plasterk doet, die rijksoverheid sterk blijft controleren. Je moet almaar verantwoordingsrapportages opstellen waaraan je heel erg veel tijd kwijt bent, terwijl je aan de slag wilt met bijvoorbeeld die decentralisaties zelf. Daar hebben we in Diemen ook best last van. Dat is gewoon zonde van je tijd. Je hebt je ambtelijke capaciteit nodig voor zaken als samenwerking, decentralisaties, uitbreiding van infrastructuur." Bij gesprekken die VNG en IPO met BZK gaan voeren over de adviezen uit het rapport zal dat onderwerp als een van de eerste aangesneden worden, zegt ze. "Het gaat om het vinden van een nieuwe verhouding tussen verantwoord besturen en aan het lijntje hangen. Verantwoording afleggen moet, maar dan wel vooral aan de burger."