‘Linkse’ burgemeester niet meer in trek

Ruim 900 sollicitanten meldden zich dit jaar voor 36 burgemeestersvacatures. De VVD sleepte er negen van binnen; de PvdA zag dit jaar de 'buit' halveren en blijft steken op drie nieuwe posten.

Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur naar alle dit jaar opengestelde burgemeestersvacatures. Tweehonderd VVD’ers deden dit jaar een gooi naar een burgemeesterspost. Het CDA volgt met 138 sollicitanten en de PvdA met 98 gegadigden. In totaal reageerden 933 kandidaten, al zijn nog niet alle reactietermijnen gesloten.

In de top drie binnengehaalde burgemeestersposten staat de VVD dit jaar met negen benoemingen op één. De liberalen hebben stuivertje gewisseld met het CDA dat het dit jaar met acht burgemeestersbenoemingen moet doen. Dit jaar zijn drie PvdA’ers tot burgemeester benoemd; vorig jaar waren dat er zes. ‘Electorale verschuivingen zien we, zij het indirect en met enige vertraging, ook terug in het burgemeesterscorps. Zo zie je het CDA en de PvdA burgemeesters verliezen, en de VVD juist burgemeesters winnen’, stelt Niels Karsten, universitair docent bestuurskunde aan de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur.

Dat heeft volgens Karsten niet direct te maken met de partijpolitieke voorkeur van gemeenteraden, als wel met het feit dat burgemeesterskandidaten stevige bestuurlijke ervaring moeten hebben. ‘Burgemeesters zijn vaak eerst wethouder geweest of hebben een andere bestuurlijke functie gehad. Als een partij meer of juist minder wethouders levert, zie je dat later terug in de benoemingen. Wel moet een kandidaat- burgemeester natuurlijk de meerderheid van de gemeenteraad achter zich krijgen, en houden. Zijn partijpolitieke lijntjes naar landelijke bestuurders is ook een pre.’

Scouting
Dat er dit jaar mind er PvdA’ers zijn benoemd, heeft volgens PvdA-Kamerlid Manon Fokke (portefeuille binnenlandse zaken) niets te maken met verminderde inzet op scouting. ‘Die is gelijk gebleven. De mogelijke verklaringen zijn dat de PvdA in veel gemeenten niet meer dominant aanwezig is of niet meer in de coalitie zit.’ Ze wijst erop dat het aantal PvdA-posten de laatste jaren stabiel is gebleven. ‘Eind 2013 waren dat er 80, eind 2014 waren er 74 PvdA-burgemeesters en eind 2015 78.

Gezien het feit dat de PvdA bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen fors heeft ingeleverd, is dat op zich toch niet onaardig.’ De voorzichtige pogingen van de SP om burgemeester te worden (6 in 2016, 3 in 2015 en 2 in 2014) hebben vooralsnog geen vruchten afgeworpen. ‘De SP heeft lang geen burgemeesterskandidaten willen aandragen omdat ze tegen de Kroonbenoemde burgemeester was’, brengt Karsten in herinnering. De verwoede pogingen van D66 (73) hebben dit jaar nog niet tot een benoeming geleid. Voorgaande jaren was D66 succesvoller (2015: 4 posten uit 67 sollicitanten, 2014: 2 posten uit 80 sollicitanten).

Partijlozen
De partijlozen zijn overigens zeer succesvol als zij solliciteren. Uit zeven sollicitanten die dit jaar op een vacature reageerden, werden er twee benoemd: Lieke Sievers in Edam-Volendam en Wilmien Haverkamp in Tubbergen. De teller van het aantal partijloze burgemeesters staat hiermee op acht. Karsten spreekt van een ‘voorzichtige opkomst’ van de partijloze burgemeester. ‘De onafhankelijkheid van burgemeesters en hun afstand tot de partijpolitiek is een belangrijk aspect van hun functioneren. Politieke partijen spelen nog altijd een wezenlijke rol in het selectieproces en bestuurlijke ervaring doe je nu eenmaal vaak op via een politieke partij, maar gemeenteraden selecteren ook op onafhankelijkheid en bestuurlijke kwaliteit.’

Daarnaast is de burgemeestersfunctie de laatste jaren wezenlijk veranderd. ‘Het wordt steeds meer een bestuurdersfunctie buiten de alledaagse lokale politiek, in regionaal verband, of bijvoorbeeld in de veiligheidshoek. Mensen die daar bestuurlijke ervaring hebben opgedaan zijn interessante burgemeesterskandidaten, maar hebben lang niet altijd een partijpolitieke achtergrond. Hun aandeel in het burgemeesterscorps zie ik de komende jaren groeien.’

Hoewel burgemeesterskandidaten van lokale partijen er dit jaar vooralsnog niet in zijn geslaagd een post te bemachtigen, verwacht Karsten de komende jaren ook hierin verandering. Dit jaar waren er 36 lokale sollicitanten; iets meer dan in 2015 (27), maar minder dan in het (raads)verkiezingsjaar 2014 (46). De lokalo’s waren in dat jaar niet alleen succesvol gemeten in groei van het aantal raadszetels, maar verzilverden ook drie van de 46 pogingen om burgemeester te worden.

Ook al laten de cijfers over 2016 dat niet zien, toch durft Karsten te spreken van een opmars van de lokale partijen. ‘In 2006 kenden we nog geen enkele lokale burgemeester en inmiddels is het opgelopen naar 3 procent. Lokale partijen doen ook steeds meer bestuurservaring op. Je zou mogen verwachten dat we de komende jaren meer burgemeesters van lokale partijen gaan zien.’ Bovendien tellen lokalo’s soms ook als partijlozen, voegt Karsten daaraan toe, ‘omdat ze hun partijlidmaatschap hebben opgezegd om vervolgens elders burgemeester te worden’.

Het onderzoek is op 9 december afgerond. Benoemingen na die datum, zijn in dit artikel niet meegenomen.