Campagnevoeren met spaargeld

Wat euro’s van het partijbureau, spaargeld en af en toe een gift. De potten voor de campagnes voor de gemeenteraadsverkiezingen zijn niet vet. En die giften staan ook nog ter discussie. ‘Ieder fractielid betaalt net als de wethouder vijfhonderd euro per jaar.’ 

Op weg naar de raadsverkiezingen
Nederland gaat in 2014 naar de stembus om nieuwe gemeenteraadsleden te kiezen. Op weg naar 19 maart besteedt Binnenlands Bestuur aandacht aan een groot aantal aspecten die verband houden met deze verkiezingen.

Lokale partijen mogen klagen dat ze niet door Den Haag worden gesubsidieerd, bij de gemeenteraadsverkiezingen profiteren ze van die vermeende rechtsongelijkheid. Landelijke partijen zijn namelijk sinds de invoering van de Wet financiering politieke partijen eerder dit jaar verplicht om giften van meer dan duizend euro te registreren en bij giften van meer dan 4.500 euro naam en woonplaats van de donateur openbaar te maken; lokale partijen hoeven alleen maar een giftenreglement op te stellen. Dat reglement moet openbaar zijn, de giften niet.

‘Ik zou best willen weten waar Wat Wassenaar Wil die paginagrote advertenties van betaalt. Ik heb geen idee waar hun geld vandaan komt’, verzucht CDA-fractievoorzitter in Wassenaar Meindert Stolk.

Het CDA hanteert al meer dan tien jaar een giftenregeling waarbij giften aan lokale afdelingen van 1.250 euro of meer alleen met toestemming van de landelijk penningmeester mogen worden aanvaard. ‘Dat komt helaas heel weinig voor’, lacht CDA-fractievoorzitter Stolk.

Zelf heeft hij in Wassenaar zo’n tien- tot twaalfduizend euro tot zijn beschikking voor de aanstaande verkiezings­campagne. ‘Dat is ons spaargeld. Wij krijgen elk jaar een deel van de bijdrage uit de contributies. Dat leggen we opzij en daarnaast betaalt de fractie een deel uit zijn eigen zak. Ieder fractielid betaalt net als de wethouder vijfhonderd euro per jaar.’

Gemeenten geven raadsfracties een budget, maar dat geld is bedoeld voor fractiewerk en niet voor verkiezingscampagnes. Met het geld dat partijen buiten de gemeente om hebben vergaard, kunnen ze doen wat ze willen.

Om enorme bedragen gaat het ook bij GroenLinks in Zwolle niet. Het campagnebudget is zo tussen de acht- en tienduizend euro, zegt fractievoorzitter Rana Berends. ‘Het lokale partijbestuur krijgt van het landelijk partijbureau jaarlijks een bedrag voor campagnes. Dat bedrag is afhankelijk van het aantal lokale leden van de partij. Afdelingen zijn vrij om van hun lokale politici een extra afdracht te vragen. In Zwolle is dat niet nodig; wij kunnen ons redden met de landelijke bijdrage. GroenLinks heeft niet echt last van de crisis. De partij is wel actiever in het vragen van extra contributie.’

Hoeveel geld er omgaat in de lokale verkiezingscampagnes is onbekend. Structureel wetenschappelijk onderzoek wordt er niet naar gedaan.

‘Wetenschappers en media beginnen er niet aan. Je kunt namelijk geen totaalbeeld schetsen. Kiezers in Groningen kan het ook niets schelen hoe de verkiezingen in Rotterdam zijn gefinancierd. Landelijke partijen hebben wel richtlijnen voor hun afdelingen, maar ik heb geen idee of er wordt gesjoemeld’, zegt universitair hoofddocent politicologie aan de UvA Philip van Praag.

Openbaarheid
PvdA’er Pierre Heijnen pleitte er rond het debat over de nieuwe Wet financiering politieke partijen tevergeefs voor om lokale partijen te dwingen tot openbaarheid van giften. ‘Je kunt het zo gek niet bedenken of er is wel een bedrijf dat direct belang heeft bij beslissingen in de lokale politiek’, aldus Heijnen.  Minister Plasterk bereidt een wetsvoorstel voor om ook lokale partijen onder de wet te laten vallen.

Lokale partijen hoeven niet te vertellen wat ze van wie krijgen, maar dat is niet de enige schimmigheid in de verkiezingscampagne. Zo bedient de VVD zich van zogenoemde vriendenstichtingen die geld inzamelen voor verkiezingscampagnes. ‘De VVD is sowieso gehaaid in het verzamelen van fondsen’, zegt UvA-politicoloog Van Praag.

Zo maar een voorbeeld: de VVD in Tilburg organiseerde begin deze maand in Auberge du Bonheur een business-bijeenkomst om de verkiezingspot te spekken. Spreker was de fractievoorzitter in de Tweede Kamer Halbe Zijlstra. Gasten verstonden zich met wethouders, raadsleden en bestuur, waarna loten werden verkocht. Voor de winnaar ligt een lunch met de VVD-wethouders in het verschiet. De opbrengst? Tweeduizend euro. ‘Maar daar gaan de drankjes en de amuses nog van af’, zegt Geert Naaykens, secretaris van de Stichting Vrienden VVD Tilburg.

Voormalig VVD-voorzitter en burgemeester van Alphen aan den Rijn Bas Eenhoorn bond vorig jaar bij de Tweede Kamerverkiezingen de kat de bel aan door te pleiten voor openheid over giften. Hij zegt nu: ‘Ik heb niets tegen inzamelings­acties, zolang de vriendenstichtingen in hun jaarverslag maar openheid van zaken geven.’

Ook Eenhoorn is voorstander van een wet die lokale partijfinanciering regelt. Maar daarbij wil hij niet zo ver gaan als D66 in Den Bosch, die de gemeenteraad begin dit jaar vroeg om een convenant af te sluiten over de transparantie van de partij­financiering. Op de VVD en Rosmalens Belang na hebben alle Bossche partijen zich verplicht om giften van meer dan 500 euro op hun website te zetten.

VVD-er Eenhoorn daarover: ‘De scheidslijn voor giften ligt op 4.500 euro. Dat zou je voor de lokale politiek kunnen verlagen, maar je moet niet te ver gaan. Daarmee verliest de persoonlijke levenssfeer het van de publieke openbaarheid. De gever van vijfhonderd euro moet anoniem kunnen blijven.’