‘Een demonstratie mag schuren’

Er komt een onderzoek naar of het huidige instrumentarium van de Wet openbare manifestaties om demonstraties te beperken nog voldoende aansluit bij de verantwoordelijkheid van burgemeesters. Dat kondigt minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid aan in haar antwoord op Kamervragen van Ingrid Michon-Derkzen (VVD).

Onderzoek instrumentarium

De minister geeft daarmee uitvoering aan een motie van Michon-Derkzen van november vorig jaar, waarin zij de regering opriep te onderzoeken of het huidige instrumentarium van de Wet openbare manifestaties wel voldoet. Ze zal daar dieper op ingaan in een al eerder aangekondigde brief over het demonstratierecht die zij, samen met minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties Hanke Bruins Slot, nog voor de zomer naar de Tweede Kamer zal sturen.

Aanvullende maatregelen

De motie van Michon-Derkzen stelt dat er sinds enkele jaren een toename is van incidenten waarbij ‘onder het mom van een niet-aangekondigde demonstratie sprake is geweest van vormen van intimidatie, bedreiging, vernieling, geweld en gevaar voor de veiligheid van de luchtvaart’. Ze noemt die vormen ‘onaanvaardbaar’ en stelt dat voor burgemeesters ‘aanvullende maatregelen’ nodig zijn om demonstraties in goede banen te leiden wanneer demonstranten niet hebben voldaan aan de ‘kennisgevingsplicht’. Kortom, een onderzoek naar of het huidige instrumentarium wel voldoet.

Ontwrichting openbare orde

In haar Kamervragen wijst Michon-Derkzen naar burgemeester Jan van Zanen van de gemeente Den Haag. Die stelde naar aanleiding van de demonstraties van 11 maart 2023 dat ‘het blokkeren van een weg voor onbepaalde tijd met mensen of materieel geen acceptabele manier is van demonstreren, maar een blokkade’. ‘Dat vind ik een ontwrichting van de openbare orde.’ Het VVD-Kamerlid wil weten of de minister het onderscheid erkent tussen een demonstratie en een ontwrichting van de openbare orde.

Een burgemeester moet kunnen optreden tegen een demonstratie die niet meer gaat om het gezamenlijk uitdragen van een mening, maar om (fysieke) dwang

Minister Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid

Voorkomen van wanordelijkheden

Volgens Yeşilgöz mag een demonstratie ‘schuren’, maar is het recht op betoging geen vrijbrief voor het plegen van strafbare feiten. ‘De bescherming van het demonstratierecht geldt in principe alleen voor vreedzame betogingen die gericht zijn op gezamenlijke meningsuiting.’ De burgemeester heeft de bevoegdheid om een demonstratie te beperken of in het uiterste geval zelfs te verbieden. Maar dit mag alleen als dit noodzakelijk is ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer of ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. ‘Een kleine verstoring van de openbare orde is nog geen grond voor het beperken van een demonstratie.’

Lokale bevoegdheid

Een oordeel vellen over een specifieke demonstratie zoals die van 11 maart j.l. is echter niet aan de minister, maar aan de burgemeester, schrijft Yeşilgöz. De beoordeling of een bepaalde protestactie valt binnen de grenzen van het demonstratierecht ‘is primair een lokale bevoegdheid’. ‘In algemene zin vind ik dat een burgemeester moet kunnen optreden tegen een demonstratie die niet meer gaat om het gezamenlijk uitdragen van een mening, maar om (fysieke) dwang.’

Specifieke omstandigheden

Of er sprake is van een demonstratie hangt elke keer opnieuw af van de specifieke omstandigheden, vervolgt ze. ‘Het is daarom niet goed mogelijk om op voorhand van bepaalde protestvormen te stellen dat die niet worden beschermd door het demonstratierecht.’ Ook dat is, per actie, primair ter beoordeling aan de burgemeester. ‘Duidelijk is wel dat demonstraties die niet zijn gericht op een gezamenlijke meningsuiting, maar op dwang, in beginsel niet onder de bescherming van het demonstratierecht vallen.’