‘Broadstancers’ hebben een electoraal voordeel

Met het vertrek van Ahmed Aboutaleb verlaat een gerespecteerd politicus het toneel. Zijn algemeen gedeelde aanhang is uniek voor een politicus die openlijk de islam praktiseert. Uit mijn onderzoek in Duitsland, Frankrijk en Nederland blijkt dat kiezers erg negatief staan tegenover islamitische politici en dat deze vaak worden gestereotypeerd, bijvoorbeeld als homofoob. In een stad als Rotterdam, waar Pim Fortuyn nog steeds wordt gemist, is het daarom extra bijzonder dat Ahmed Aboutaleb erin slaagde om de bewoners van zijn stad zo goed aan zich te binden.

Negatieve invloed op stemkeuze

Mijn onderzoek in Duitsland, Frankrijk en Neerland gaat over de verwachtingen die kiezers hebben van politici, en hoe geslacht, migratieachtergrond en religie van de politicus een rol spelen bij het vormen van verwachtingen en stemgedrag. Door middel van enquête-experimenten leg ik meer dan 24.000 profielen van politici voor aan meer dan 3000 respondenten en vraag ik welke beleidsstandpunten ze verwachten van deze politici (N=6.000+) en op welke politicus ze zouden stemmen (N=18.000+). Uit eerder onderzoek blijkt dat geslacht en ras/etniciteit bijna geen rol spelen bij stemkeuze, en dat is in mijn onderzoek ook zo. Echter, of een politicus moslim is heeft een grote negatieve invloed op stemkeuze van kiezers. Daarnaast heeft het ook grote invloed op stereotypering in de vorm van verwachtingen van beleid die kiezers hebben.

Dubbele negatieve bias

Naast dat kiezers verwachten dat islamitische politici homofoob zijn, blijkt uit mijn nog ongepubliceerd werk dat ze ook verwachten dat islamitische politici voorstander zijn van religieuze rechten voor moslims. Wanneer een islamitische politicus aan die verwachting voldoet en dus uitgesproken voorstander is van rechten voor moslims, meet ik een dubbele negatieve bias. Kiezers zijn nog negatiever over islamitische politici die voor de islam opkomen, dan ze sowieso al waren over islamitische politici. Echter, er is een uitweg. De negatieve bias tegen islamitische politici verdwijnt helemaal wanneer deze politicus verklaart anti-islam te zijn. Islamitische politici die anti-islam zijn, worden bijna hetzelfde beoordeeld als niet-religieuze politici met hetzelfde standpunt. Zie figuur 1.

Afzetten van eigen groep

Ik noem minderheidspolitici die hun electorale aantrekkingskracht verbreden door zich af te zetten tegen hun minderheidsgroep ‘broadstancers’. Het fenomeen dat minderheidspolitici zich vaak distantiëren van hun eigen groep is al eerder onderzocht. Het wordt vaak toegeschreven aan een psychologische neiging om zich te identificeren met de dominante groep, wat tot teleurstelling kan leiden bij hun eigen groep. Mijn onderzoek toont echter aan dat dit niet noodzakelijkerwijs altijd het geval is. Een minderheidspoliticus met een electoraal nadeel vanwege zijn achtergrond kan dit nadeel teniet doen door zich juist af te zetten van zijn eigen groep. Los van individuele psychologische neigingen hebben broadstancers dus een electoraal voordeel. Bovendien laat mijn onderzoek zien dat islamitische kiezers zich weinig aantrekken van de achtergrond van politici die zich uitspreken tegen de islam. Islamitische kiezers laten zich voornamelijk leiden door beleid en minder door hun identiteit als ze zich uitspreken over islam. Zie figuur 2.

Ondermijning democratisch systeem

Deze onderzoeksresultaten hebben belangrijke implicaties voor de praktijk van de politiek. Hoewel mijn onderzoek zich richt op de eerste indruk die kiezers van politici hebben, betekent dit niet dat islamitische politici zich hun hele carrière lang moeten afzetten tegen hun eigen groep. Ahmed Aboutaleb heeft zich niet zijn hele carrière hoeven afzetten tegen de islam, maar hij heeft wel effectief broadstancing ingezet om geaccepteerd te worden in de nasleep van gebeurtenissen zoals 9/11 en de moord op Theo van Gogh. Met succes. Toch blijft het oneerlijk voor islamitische politici en kiezers om binnen deze context politiek actief te zijn. Daarnaast verklaart het deels waarom moslims zijn ondervertegenwoordigd in Europese democratieën en minder naar de stembus gaan. Dit ondermijnt uiteindelijk de representatieve functie van democratische systemen die streven naar inclusiviteit en gelijkheid.