Van buurthuis tot bushalte: hoe houden we onze kernen vitaal?

Lokale voorzieningen vormen het kloppend hart van wijken, dorpen en kernen. Ze brengen mensen samen, zorgen voor levendigheid en maken een plek tot een thuis. Maar het lokale voorzieningenniveau staat onder druk. Zwembaden sluiten, buurthuizen zoeken vrijwilligers, en de toekomst van lokale supermarkten is onzeker. Gemeenteraden en colleges staan voor lastige keuzes: waar investeren we nog in? Wat laten we los? En vooral: hoe zorgen we dat onze kernen leefbaar blijven?

Necker voerde in opdracht van verschillende rekenkamers onderzoek uit naar het lokale voorzieningenniveau. In dit artikel delen we drie belangrijke lessen uit die onderzoeken – én een aanpak waarmee gemeenten samen met inwoners en ambtelijke organisaties toekomstbestendige keuzes kunnen maken.

Les 1: werken aan het voorzieningenniveau vraagt om samenhang in beleid en praktijk

Het lokale voorzieningenniveau raakt veel domeinen tegelijk: sport, onderwijs, cultuur, mobiliteit, detailhandel. Vrijwel elke beleidsafdeling draagt er op een of andere manier aan bij. Toch ontbreekt het vaak aan één centrale plek waar de optelsom van al die inspanningen samenkomt. Er is immers geen afdeling ‘voorzieningen’.

We zien dat de samenhang tussen alle ambities vanuit beleidsvelden vaak ontbreekt. Iedere afdeling heeft eigen ambities, maar die worden zelden op elkaar afgestemd of soms zelfs botsen. Dat is met name zo wanneer vanuit verschillende hoeken aanspraak wordt gemaakt op de schaarse ruimte. Denken vanuit het voorzieningenniveau vraagt dus om samenhang tussen de verschillende beleidsvelden, zowel op papier als in de praktijk.

Les 2: college en raad voeren zelden het gesprek over het gewenste voorzieningenniveau

Een mogelijke verklaring voor het gebrek aan samenhang in de doelen en ambities op het gebied van voorzieningen, is een gebrek aan politiek-bestuurlijke richting. Er is vaak geen beeld van hoe het voorzieningenniveau zich zou moeten ontwikkelen. Dat vraagt namelijk om een moeilijke afweging tussen ambities en wensen enerzijds en (financieel en ruimtelijk) realisme anderzijds. Uit onze onderzoeken blijkt dat raad en college deze afweging onvoldoende maken en moeizaam tot een integrale blik op het voorzieningenniveau komen. De vraag ‘Wanneer zijn we tevreden over ons voorzieningenniveau?’ blijft dan ook onbeantwoord.

Les 3: inwoners beleven het voorzieningenniveau dagelijks

Waar gemeenten vaak beleid per domein maken, beleven inwoners het voorzieningenniveau juist als geheel Zij vragen zich niet af of iets valt onder ‘sport’ of ‘welzijn’. Ze willen weten: is er in mijn buurt een plek om te sporten, mijn kind naar school te brengen of elkaar te ontmoeten?

De gevolgen van de afwegingen die de gemeente maakt, zien inwoners direct terug in hun leefomgeving. Zij zien dagelijks dat er steeds minder kan in hun eigen dorp of wijk. En de onderliggende beslissingen worden lang niet altijd begrepen. Uit onze onderzoeken blijkt dat veel inwoners de gemeente verantwoordelijk houden, ook als die afhankelijk is van andere partijen (bijvoorbeeld bij openbaar vervoer).

Dat maakt uitleg van de gemeente, over die afwegingen en de praktische gevolgen daarvan, extra belangrijk. En andersom kunnen gemeenten het unieke perspectief van inwoners benutten. Door hen actief te vragen naar hun ervaringen en wensen, krijgen gemeenten waardevolle inzichten, en bouwen ze aan draagvlak.

Elke gemeente haar eigen uitdaging

De specifieke uitdaging op het gebied van voorzieningen verschilt per gemeente.

• Groeigemeenten, moeten voldoende woningen realiseren, maar ook zorgen dat nieuwe wijken leefbaar zijn en blijven.
• Voormalige groeikernen kampen met verouderde voorzieningen die niet meer passen bij de behoeften van de inwoners.
•  Landelijke of meerkernige gemeenten staan voor de vraag: kunnen we elk dorp nog van alle voorzieningen voorzien, of moeten we keuzes maken in concentratie?

In alle gevallen geldt: het voorzieningenniveau moet mee ontwikkelen met de samenleving.

DoeMee-onderzoek naar het lokale voorzieningenniveau

Voor veel gemeenten is het voorzieningenniveau een actueel thema. Rekenkamers kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Necker ontwikkelde daarom een DoeMee-onderzoek, speciaal gericht op het lokale voorzieningenniveau. Hierin combineren we:

• Analyse van openbare data
• Interviews met betrokkenen binnen de gemeente en lokale partners
• Een vragenlijst onder inwoners

Dit levert een integraal beeld op van het voorzieningenniveau en van de aansluiting op de behoeften van inwoners. Daarmee helpt u als rekenkamer de raad om scherpere, beter onderbouwde keuzes te maken.

Samen leren en vergelijken

Als u als rekenkamer meedoet aan het DoeMee-onderzoek, voeren we onze beproefde onderzoeksopzet voor een vaste prijs uit. Er is natuurlijk ruimte voor lokale accenten, én de mogelijkheid om lessen en inzichten met andere gemeenten te delen. Zo leren we samen hoe het beter kan.