'Wees alert op etnisch profileren buurtpreventieteams'

Gemeenten en politie moeten alert zijn op het risico op etnisch profileren door buurtpreventieteams. Dat stelt minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming. Hij gaat hierover in gesprek met de VNG. Ook zal hij het daarin hebben over het geven van trainingen door gemeenten over dit onderwerp en over een duidelijke scheiding in waar buurtpreventieapps en -teams wel en niet mogen worden ingezet.

Burgercontrolecultuur leidt soms tot problemen
Dat schrijft Dekker in antwoord op Kamervragen van Monica den Boer en Maarten Groothuizen (D66). Aanleiding voor de vragen was een onderzoek van socioloog Vasco Lub van de Erasmus Universiteit in opdracht van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, waarover NRC Handelsblad in april berichtte. Uit zijn rapport De burger kijkt mee blijkt dat de laatste jaren het aantal buurtappgroepen flink is toegenomen en hoewel twee op de drie gemeenten die groei actief stimuleren weten ze eigenlijk niet waarom en is er ook weinig beleid op dat gebied. Sterker nog: in een op de vijf gemeenten leidt de burgercontrolecultuur via buurtapps tot problemen, zoals overvraging van de ambtenarij, eigenrichting, onterechte criminalisering van andere wijkbewoners en doorgeschoten sociale controle (bemoeizucht). Dit kan weer voor spanningen zorgen in woonwijken.

Geen registratie buurtpreventieteams
Het aantal buurtappgroepen of buurtpreventiegroepen wordt niet geregistreerd door de overheid, zegt Dekker. Hij houdt vast aan de aantallen in het rapport van Lub: 653 actieve lopende teams en 2939 buurtapp-groepen. Dekker noemt burgerparticipatie ‘een positieve ontwikkeling die aandachtspunten’ kent. Hoe gemeenten met de buurtpreventieteams en -apps omgaan behoort tot het domein van het lokale veiligheidsbeleid, aldus Dekker, en hangt doorgaans sterk samen met lokale behoeften en omstandigheden. ‘In het algemeen worden burgerinitiatieven lokaal positief gewaardeerd. Ik deel deze positieve waardering. De opkomst van de buurtpreventieapps en -teams sluit ook aan bij de ambities van de gebiedsgebonden politie-inzet.’

Onderscheid burgerhandhaving en burgeropsporing
Burgers zijn, binnen de grenzen van de wet, vrij om, al dan niet in collectief verband, vorm te geven aan bescherming van hun directe leefomgeving, doceert Dekker. ‘Zo kunnen zij behulpzaam zijn bij het vroegtijdig signaleren van ‘verdachte gedragingen’, die mogelijk duiden op een misdrijf en bij het aandragen van bewijs.’ Maar burgers moeten zich dus houden aan wettelijke grenzen en eigenrichting, uitlokking en mogelijke vooringenomenheid moeten worden voorkomen, vindt hij ook. Over de verdere uitvoering van een motie van Kamerleden Chris van Dam (CDA) en Monica den Boer over landelijk beleid voor burgerinitiatieven op het vlak van handhaving en opsporing wordt geschreven in het halfjaarbericht politie dat begin juli naar de Kamer is gestuurd, schrijft Dekker. ‘Daarbij is onderscheid gemaakt tussen burgerhandhaving en burgeropsporing.’

Buurtpreventiegroepen professionaliseren
Eeen overzicht van het aantal incidenten gerelateerd aan het optreden van buurtpreventieteams is er niet, al wijst Dekker wel op het rapport van Lub, waarin enkele incidenten worden genoemd, zoals het vastbinden van een verdacht persoon met tie-wraps na berichten in de app en het afzetten van een rotonde om een verdacht persoon aan te houden na meldingen over een inbreker. Lub wees er in NRC op dat een deel van de buurtpreventiegroepen de afgelopen jaren is geprofessionaliseerd. Ze nemen de vorm aan van een vereniging, heffen contributie en betalen daar particuliere beveiligers of camera’s van. Verschillende gemeenten experimenteren met preventieteams die in opdracht van de politie na een misdrijf buurtonderzoek doen. Zorgelijk, vond Lub. ‘Er is een reden waarom buurtonderzoeken altijd door de politie zijn gedaan: omdat die onpartijdig is en weet hoe je objectieve informatie kunt verzamelen die standhoudt in de rechtbank.’

Alert op risico etnisch profileren
Dekker constateert dat in het rapport geen harde uitspraken staan over de eventuele toename van de risico's op etnisch profileren door burgers. ‘Wel is dit iets om alert op te zijn voor diegenen die op lokaal niveau samenwerken met deze teams. Ik zal dit punt dan ook meenemen in mijn gesprek met onder andere de VNG en de Nationale Politie.’ Ook over het geven van trainingen door gemeenten over zaken als etnisch profileren en over een duidelijke scheiding tussen waar buurtpreventieapps en -teams wel en niet zouden mogen worden ingezet gaat Dekker met de VNG in gesprek. Daarbij betrekt hij ook het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Primair signalerende functie
Of buurtpreventie bijdraagt aan vermindering van criminaliteit is lastig vast te stellen, aldus Dekker. Hij noemt wel WhatsApp-projecten in Tilburg die hebben bijgedragen aan een significante afname van het aantal woninginbraken. Maar buurtpreventieteams hebben volgens hem primair een signalerende functie voor bedreigingen van de veiligheid. Slechts in uitzonderlijke gevallen van het betrappen op heterdaad kan de burger zelf optreden. ‘De werkzaamheden van de politie en boa’s gaan hand-in-hand met de signalerende functie van buurtpreventieteams en liggen in elkaars verlengde. Eigenrichting door burgers kan niet worden getolereerd.’ Ook dat stelt Dekker in het gesprek met de VNG aan de orde.