Lokale overheden toerusten op bestrijding desinformatie

Lokale overheden moeten een rol kunnen hebben in de bestrijding van haat en desinformatie op internet. Dat zegt Eurocommissaris Vera Jourová tegen Binnenlands Bestuur. De Europese lagere overheden zien dat ook wel zitten: in Nederland worden bestuurders regelmatig bedreigd.

De strijd tegen desinformatie en haat is in de aanloop naar de Europese verkiezingen van 23 mei in Europa door de EU flink opgevoerd. Met platforms als Google, Facebook en Twitter heeft de Europese Commissie afspraken gemaakt over zelfregulering van misleidende boodschappen. Het gaat de Europese Commissie dan vooral om desinformatie waar geld en belangen achter zitten.

Nederland heeft daar ook mee te maken. Onlangs werd bijvoorbeeld bekend dat in 2014 in twee dagen 65.000 tweets over MH17 uit een Russische trollenfabriek kwamen. Doel: verdachtmakingen jegens Rusland te ondermijnen en richting Oekraïense betrokkenheid te versterken.

Ministerie van waarheid

Volgens Jourová kunnen gemeenten een rol spelen in het checken van informatie en het gesprek aangaan met de burger als er sprake is van paniek. Maar ze zegt tegelijk dat ze geen lokaal of nationaal ministerie van waarheid wil. Ook het Comité van de Regio’s – waarin lokale en regionale overheden zitten die het Europees Parlement, de Europese ministerraad en de Europese Commissie adviseren – benadrukt dat er geen censuur moet komen of dat er moet worden getornd aan overtuigingen van mensen. Eurocommissaris Jourová benadrukt dat het met name gaat om desinformatie waarachter veel buitenlands geld en belangen zitten.

Moslimknuffelaar

Voor het Comité van de Regio’s is het tijd voor actie. De moord op burgemeester Pawel Adamwicz, die in januari in Polen werd doodgestoken, wordt over het algemeen niet losgezien van haatberichten op internet. Volgens haatberichten van zijn tegenstanders was hij een ‘moslimknuffelaar’, een ‘liefhebber van homo’s’ en een ‘verrader’.

Ook in Nederland worden bestuurders bedreigd en beschimpt. Leden van het Comité van de Regio’s zeggen het zo: de lagere overheden hebben het meeste last van haat en desinformatie. Tegelijk komen die berichten ook uit een lokale gemeenschap.

Han Looijen, programmamanager van het Netwerk Weerbaar Bestuur, ziet dat ook. ’In toenemende mate moeten we ons afvragen wat we er mee doen in gemeenten.’ Momenteel hebben bestuurders vooral last van bedreigingen vanuit criminele hoeken die willen doorgaan met iets wat een bestuurder niet wil, zoals de Haarlemse burgemeester Jos Wienen die moest onderduiken. ‘Een trollenaanval zoals rond MH17 hebben we hier nog niet gezien, maar het zou zomaar kunnen’, zegt hij.

Netwerk

Het netwerk bestaat uit vertegenwoordigers van Binnenlandse Zaken, alle politieke partijen en uit bestuurdersverenigingen zoals de Wethoudersvereniging en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en gaat ondemocratische en ongewenste – criminele – beïnvloeding tegen. Haatcampagnes en desinformatie vallen daar ook onder. Looijen: ’Het is gewoon een vorm van cybercriminaliteit.’

Journalisten

Het Comité van de Regio’s pleit voor een brede aanpak op lokaal niveau. Volgens een werkdocument – geschreven door het Estse gemeenteraadslid Randel Länts dat eind juni wordt besproken – moeten lokale overheden worden geholpen met fondsen en expertise om haat en desinformatie te bestrijden. Ook de lokale journalistiek moet volgens het Comité betrokken zijn. Journalistieke organisaties zijn beter geïnformeerd en gezien hun dagelijks werk beter gefocust op desinformatie dan instellingen die daar niet in hun dagelijks werk mee te maken hebben.

Volgens Länts is er vooral steun nodig voor training van onderzoeksjournalisten en praktijkgerichte journalistiek. Looijen: ’Daarom is het goed dat de VNG zich ook inzet voor een stevigere positie van de regionale en lokale journalistiek.’ De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft bijvoorbeeld een Expertiseteam Vitalisering Lokale Journalistiek waarin bestuurders en vertegenwoordigers uit de media advies geven aan gemeenten en rijk over de functie van lokale media en hoe die te benutten in het veranderend medialandschap. Ook produceerde de VNG de Handreiking Lokale Media, vooral gericht op gemeenteraadsleden hoe ze media kunnen inzetten.