Zoektocht burgemeester blijkt eenheidsworst

In profielschetsen voor een nieuwe burgemeester benutten gemeenteraden te weinig de mogelijkheden voor lokaal maatwerk. De lokale omstandigheden worden niet tot nauwelijks in specifieke eisen vertaald. Gemeenteraden die een nieuwe burgemeester zoeken, willen vooral integere netwerkers en verbinders, die daadkrachtig, inlevend en communicatief zijn. Gemeentegrootte maakt geen verschil in de eisen die aan een burgemeesterskandidaat worden gesteld.

Dezelfde eisen

Dat blijkt uit een analyse van 231 profielschetsen voor nieuwe burgemeesters die van 2008 tot en met 2015 zijn opgesteld. In die periode gebruikten gemeenten de handreiking benoemingsproces

burgemeesters van het ministerie van Binnenlandse Zaken uit 2007. In 2016 is deze vervangen door een herziene handreiking. Raden worden gestimuleerd om de handreiking te gebruiken. ‘Gemeenteraden stellen op hoofdlijnen vrijwel allemaal dezelfde eisen aan burgemeesters’, concluderen Niels Karsten van de Universiteit van Tilburg en Hans Oostendorp en Frank van Kooten van Necker van Naem in hun artikel Gezocht: integere en daadkrachtige verbinder (m/v) in het recent verschenen Bestuurswetenschappen.

Integriteit

Een profielschets bestaat uit een aantal onderdelen, waaronder de zogeheten basiscondities. In de handreiking van BZK 2007 worden zes basiscondities onderscheiden: integriteit, stressbestendigheid, onafhankelijkheid, signaalgevoeligheid, identificatie en bindend vermogen. Gemiddeld bevat een profielschets 3,7 basiscondities, zo blijkt uit de analyse, waarbij integriteit de belangrijkste is. Deze basisconditie komt in 79 procent van de schetsen voor. ‘Daarmee wordt het onmiskenbare belang van integriteit als centrale waarde in het burgemeestersambt’, aldus de auteurs. Ook bindend vermogen scoort met 65 procent relatief hoog.

Verbinder

Het burgemeestersambt kent – volgens de handreiking van BZK 2007 – vier bestuursstijlen: verbinder, netwerker, aanjager en procesregisseur. Het is de bedoeling dat gemeenteraden een van die vier bestuursstijlen in de profielschets opnemen; het moet een hoog onderscheidend gehalte hebben. In de praktijk worden gemiddeld 1,6 bestuursstijlen genoemd als beoogde stijl van de nieuwe burgemeester. De netwerker en verbinder zijn in gemeenteland het meest gezocht. Er bestaan rondom bestuursstijlen, evenals bij de basiscondities, geen significante verschillen tussen grote of kleine gemeenten, zo concluderen Karsten, Oostendorp en Van Kooten. ‘Kleinere gemeenten vragen dus niet om een andere bestuursstijl dan grotere gemeenten, of andersom.’

Daadkracht

Het derde onderdeel van het competentieprofiel voor burgemeesters gaat over de bestuursvaardigheden. In de handreiking van BZK staan er twintig genoemd – zoals bestuurlijke gevoeligheid en daadkracht – en beschreven. In meer dan 90 procent van de profielschetsen zijn een of meer bestuursvaardigheden opgenomen, waarbij de letterlijke formulering vanuit de handreiking zijn gebruikt. Daadkracht komt met 46 procent het meest voor in profielschetsen.

Omgevingsbewustzijn

Ook hier geldt, een enkele uitzondering daargelaten, dat gemeenten van verschillende grootte door de bank genomen niet om andere kwaliteiten van burgemeesterskandidaten vragen. Gemeenten van 20.001-50.000 inwoners significant vaker om communicatieve burgemeesters. ‘Verder wordt omgevingsbewustzijn in die gemeenten significant vaker gevraagd, terwijl die vaardigheid in 100.000+-gemeenten minder belangrijk wordt geacht’, aldus de onderzoekers.

Durf te kiezen

Gemeenteraden stellen op hoofdlijnen vrijwel allemaal dezelfde eisen aan burgemeesters, concluderen de onderzoekers. ‘Waar we op basis van de ruimte die de profielschets biedt voor lokaal maatwerk pluriformiteit zouden verwachten, zien we dus grote uniformiteit tussen profielschetsen.’ Er is volgens de drie voldoende ruimte om het ‘onderscheidend vermogen van profielschetsen te vergroten.’ Gemeenteraden doen er goed aan hun ‘prioriteiten scherper te benoemen’. Raden moeten daarnaast meer durven te kiezen om daarmee de ruimte voor lokaal maatwerk beter te benutten.