Leiding geven, ook een kunst

Vorige keer had ik het over een mooi boek, genaamd ‘De kunst van het volgen, over het ontvangen van leiding’. De auteurs legden uit dat er voor ontvangers van leiding (‘volgers’) een risico zit aan de hype van de platte organisatie die bij onze huidige verlichte managers zo populair is. Risico?

Wel, volgers hebben goede redenen om argwanend te staan tegenover platte, flexibele, netwerkstructuren op hun werk, zonder expliciet leiderschap. Weinig managementlagen lijkt mooi voor volgers, het geeft ze schijnbaar ruimte. Het heeft in de praktijk vaak een averechts effect. Leuk om je eigen tijd in te delen maar veel mensen doen dan ‘s avonds extra werk. Een platte structuur kan ook leiden tot grote besluiteloosheid en eindeloze bevoegdheidsdiscussies.

Etholoog Frans de Waal leidt uit onderzoek bij primaten af - de mens is ook een primaat - dat (sociale) hiërarchie een enorme regulator is van gedrag. Als iedereen zo handelt als hij zou willen, zou elke hiërarchie uit elkaar vallen. En wat dan? Hiërarchie is gebaseerd op zelfbeheersing, een oeroude eigenschap van samenlevingen van mens en andere primaten.

Met de baas ver weg, ontstaan er groepjes met informele leiders. Mensen die niet benoemd zijn, maar wel feitelijk de macht naar zich toe trekken of toebedeeld krijgen van hun collega’s. Joviale omgangsvormen wekken de schijn van gelijkheid maar draaien de volgers een rad voor ogen over de werkelijke verhoudingen.

Wie neemt het op voor de individuele medewerkerals zijn rechten worden geschonden? Bijvoorbeeld als alle leuke klussen altijd gaan naar de groep rondom de informele leider? Wie beschermt hem, laat staan haar, tegen ongeoorloofde groepsdruk of collectieve pesterij?

Daarom vraagt de goede, effectieve volger om expliciet leiderschap. Hij/zij weet immers dat er altijd een leider is, zal zijn - linksom of rechtsom. Het werkt voor alle partijen verhelderend wanneer die in de buurt is met de deur vaak genoeg open, waar je binnen kunt lopen. Die dus een gezicht heeft en aanspreekbaar is. Laatst zag ik een reclamezin (voor een of ander adviesbureau) die luidde:

‘De volger is leidend’ of was het andersom? ‘De leider is volgend’.

Doordenkertje. 

Mechtild Rietveld