Kleintjes moeten ook aan de Bibob

Kleinere gemeenten zouden ook gebruik moeten maken van de Wet Bibob. Tot dusver zijn het voornamelijk grote gemeenten die de screenings-autoriteit van het ministerie van Veiligheid en Justitie op het gebied van integriteit benutten.

Iets meer dan tweehonderd meest grote Nederlandse gemeenten maken nu gebruik van de diensten van het Landelijk Bureau Bibob van Justis. ‘Kleinere gemeenten moeten zich realiseren dat het verlenen van een vergunning aan een onderneming die aan de slag wil gaan met witwassen, terugslaat op hun eigen integriteit’, zegt directeur Carol Verheij van de Dienst Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Veiligheid en Justitie op het gebied van integriteit. Minister Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD) zei deze zomer niet voor niets dat ‘de integriteit van bestuur het beste te waarborgen is als alle bestuurders de Wet Bibob actief en op de juiste wijze toepassen.’

Burgemeesters die zonder Bibob-onderzoek een horecavergunning verstrekken aan een ondernemer die bijvoorbeeld al een café heeft in de gemeente, nemen een groot risico, zegt Verheij. ‘Burgemeesters onderkennen onvoldoende dat er overal criminaliteit is. Criminelen zijn erg creatief. Burgemeesters denken te gauw: dat is een bekende, ik ken hem van de voetbalclub, dus het zit wel goed. Als bestuurder moet je daar afstand van nemen. Je moet niet denken: In Amsterdam, daar heb je criminaliteit, maar niet bij mij in het oosten of het zuiden of het noorden van het land. Kleinere gemeenten moeten zich oriënteren op wat er speelt.’ Bovendien creëren ze door de Wet Bibob niet toe te passen, terwijl andere gemeenten dat wel doen, een waterbed-effect, aldus Carol Verheij.

Kwetsbare branches
En dat terwijl Bibob zijn nut de afgelopen tien jaar ruimschoots heeft bewezen, zegt Justis-directeur Verheij. ‘De integriteitstoets helpt bestuurders om zelf integer te blijven maar ook om kwetsbare branches schoon te houden. En onderschat de preventieve werking niet. Gemeenten zien dat ook. Veel ondernemers trekken een Bibob-aanvraag in nadat een onderzoek is ingesteld. Ondernemers doen ook navraag bij gemeenten hoe actief ze zijn op Bibob. Als gemeenten actief zijn, dan dienen ze geen aanvraag in.’

De Wet Bibob werkt zeker, zegt Anita van den Berg, advocate bij het Amsterdamse kantoor Kennedy Van der Laan. Van den Berg adviseert en procedeert voor gemeenten op het terrein van Bibob en promoveerde vorig jaar op het proefschrift Informatiegebruik bij de bestrijding van integriteitsschendingen van advocaten, notarissen en accountants in de vastgoedsector. Van den Berg: ‘De wet werkt omdat hij wordt toegepast en de vergunning niet kan worden misbruikt voor criminele doeleinden.’ Maar dat zegt volgens Van den Berg niets over de effectiviteit van deze aanpak. ‘Wat je kunt zeggen is: er zijn dit jaar zo veel vergunningen ingetrokken en dat heeft standgehouden bij de rechter, dus dan mogen we ervan uitgaan dat het gevaar bestond dat die vergunningen misbruikt zouden worden. Maar zouden er ook strafbare feiten zijn gepleegd? Dat is niet te meten.’

Bibob is deze zomer op verzoek van bestuursorganen uitgebreid. Daar waar grote gemeenten die uitbreidingen op het gebied van onder meer vastgoed- en grondtransacties om­armen, zien kleinere gemeenten de uitbreiding als een zoveelste taak­verzwaring waaraan ze ook nog eens geen behoefte hebben. Justis-directeur Verheij begrijpt dat kleinere gemeenten tegen Bibob aanhikken. ‘Het is een ingewikkeld instrument en als je beperkte capaciteit hebt, dan is het niet niks. Screening vergt veel kennis en veel ervaring. Daarom organiseren wij informatiebijeenkomsten en kunnen gemeenten een adviesaanvraag bij ons indienen. De Regionale Informatie en Expertise Centra krijgen ook een actievere rol.’

Ernstig gevaar
Kleinere gemeenten ontberen inderdaad de capaciteit om fatsoenlijk de Wet Bibob toe te passen, zegt Anita van den Berg. ‘En dan heb ik het ook over de gemeenten met Bibob-problemen. Ze hebben er de kennis niet voor en leggen in deze tijd van bezuinigingen andere prioriteiten. De ambtenaar die de vergunningen doet, heeft niet per se verstand van de werkwijze van criminelen. Kleinere gemeenten missen daarvoor de mensen. Steden als Amsterdam en Den Haag hebben die mensen wel.’

De gemeente Amsterdam bijvoorbeeld heeft een Coördinatiebureau Bibob Amsterdam. Hier werken een coördinator, vier adviseurs en een beleids­ondersteunend medewerker. Het bureau behandelde vorig jaar 73 dossiers. Daarvan gingen er 24 door naar het Landelijk Bureau Bibob. Van die doorgestuurde dossiers adviseerde het Landelijk Bureau negen keer dat sprake was van een ernstig gevaar.

Het valt niet mee voor een ambtenaar van een kleinere gemeente om in zijn eentje een kwalitatief goed besluit te schrijven, zegt Van den Berg. ‘De gemeente heeft een Bibob-advies aangevraagd en krijgt vervolgens van het Landelijk Bureau een lijvig rapport van 40 of 150 pagina’s. Daar moet een zorgvuldige afwijzing op worden geschreven. Dat is niet in een standaardformulier van de VNG te vatten. Een ondernemer die het oneens is met het advies, mag eerst een zienswijze indienen en vervolgens in bezwaar gaan. Daarna kan hij naar de rechter. Het betwisten van het advies, en de weerlegging ervan door de gemeente, gebeurt voor een groot deel in de fase die voorafgaat aan de gang naar de rechter. Dat moet de gemeente­ambtenaar doen.’

Daarom adviseert Van den Berg gemeenten om de samenwerking te zoeken met andere gemeenten en om gebruik te maken van de diensten van de tien Regionale Informatie en Expertise Centra.

Bier, seks en drugs
De Wet Bibob (bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur) is van kracht sinds 2003 en wil voorkomen dat overheden ongewild in zee gaan met criminelen door het verlenen van vergunningen, subsidies of aanbestedingen. De wet is deze zomer gewijzigd, waardoor nu ook vastgoedtransacties waarbij de overheid partij is, de exploitatievergunning van kansspelautomaten, vuurwerk importvergunningen, vergunningen voor de uitvoer van strategische goederen en diensten en specifieke vergunningen uit de Woningwet kunnen worden getoetst. Belwinkels en massagesalons staan op de verlanglijst van de grote steden. Vorig jaar heeft het landelijk bureau Bibob 270 aanvragen voor een Bibob-advies in behandeling genomen. Daarvan leidden 207 tot een advies aan gemeenten, geen aan rijksoverheidsorganen, twee aan zelfstandige bestuursorganen en zes aan provincies. Veruit de meeste adviezen hadden betrekking op de horeca, gevolgd door coffeeshops en seksinrichtingen.

De Wet Bibob bestaat tien jaar. Daarom organiseert Justis twee bijeenkomsten: voor gemeenten en voor informatieleveranciers. Kijk op www.justis.nl voor meer informatie.