Zorgen over timing burgerforum en opvolging

Het kabinet wil Nederlanders vanaf voorjaar 2024 in een nationaal burgerforum klimaat mee laten denken over duurzame consumptie, circulariteit en reizen. In dit burgerforum moeten 175 mensen samen advies geven over de vraag hoe we in Nederland ‘kunnen eten, spullen gebruiken en reizen op een manier die beter is voor het klimaat’. In het Kamerdebat waren er woensdag zorgen over de opvolging en het tijdpad. Ook Eva Rovers, oprichter van Bureau Burgerberaad, houdt vraagtekens.

Burgerforum

175 Nederlanders kunnen aan het burgerforum meedoen en komen gedurende een aantal maanden regelmatig bij elkaar. Deelnemers worden door loting geselecteerd, zodat de samenstelling van het burgerforum een dwarsdoorsnede is van de samenleving, en krijgen een vergoeding. Het forum krijgt een onafhankelijk voorzitter en secretariaat en het krijgt informatie aangeboden van experts. Ook kunnen deelnemers zelf experts vragen om hun kennis te delen. De Tweede Kamer en het kabinet hebben beloofd dat zij de adviezen serieus in overweging nemen. Het kabinet zal binnen zes maanden een reactie sturen op het advies en per aanbeveling afzonderlijk motiveren waarom zij deze al dan niet overneemt. Een jaar na afloop bespreekt het kabinet de voortgang van de uitvoering van de adviezen met het burgerforum. De kans is groot dat dit dan al een volgend kabinet zal zijn. Hoewel ze van tevoren nogal sceptisch was, was Eva Rovers toch aangenaam verrast door het Kamerdebat.

Inhoudelijk debat

‘Er was sowieso een grote opkomst van Kamerleden en het was een heel inhoudelijk debat’, reageert ze. In een opiniestuk in de Volkskrant had ze woensdag drie zorgen geuit en deze zijn niet helemaal weggenomen. Eén wel, namelijk over de vraag zelf. ‘Die was heel smal geformuleerd, vooral over consumentenkeuzes, zoals kleding recyclen en vaker reizen met het openbaar vervoer. Als je dan toch een stevig instrument instelt, laat het dan in godsnaam over fundamentele en systemische vragen gaan.’

Smal geformuleerd

De vraagstelling kwam tijdens het debat meermaals aan de orde. ‘De minister (bij het debat waren de ministers Bruins Slot en Jetten aanwezig, WB) zei dat de vraag schijnbaar smal is geformuleerd, maar er wel degelijk vrijheid is voor deelnemers om over meer systemische aspecten na te denken. Het gaat dus niet alleen over consumentenkeuzes, maar ook over de verantwoordelijkheden van bedrijven en overheid. De deelnemers kunnen bijvoorbeeld ook aanbevelingen doen over het voorkomen dat CO2-uitstoot alleen maar naar het buitenland wordt verschoven of hoe de economie anders kan worden ingericht om overconsumeren te voorkomen Het is heel belangrijk dat een burgerberaad zich ook over die meer fundamentele vragen kan buigen.’

Heel zorgelijk

Haar zorgen over het mandaat zijn echter wel gebleven. De Tweede Kamer verplicht zich namelijk enkel tot het bespreken van de uitkomsten en het kabinet tot het motiveren waarom aanbevelingen al dan niet worden overgenomen. ‘Ik vind dat heel zorgelijk. Daarmee blijft de kans aanwezig dat de aanbevelingen wel worden besproken, maar een groot deel toch terzijde wordt geschoven. Of dat er aan cherrypicking wordt gedaan, dus alleen kiezen wat bij het kabinetsbeleid past.’ De zorg dat de aanbevelingen niet voldoende opvolging krijgen is door verschillende partijen naar voren gebracht, van Forum voor Democratie tot de Partij voor de Dieren. ‘Er is oprechte zorg over wat er met de aanbevelingen gaat gebeuren en of het niet gaat leiden tot een grote teleurstelling. Het is positief dat dit besef er is over het hele spectrum.’

Noodrem zit erop

Een suggestie van de PvdA (aanbevelingen overnemen, tenzij twee derde van de Kamer tegen stemt) werd niet overgenomen door de ministers met het argument dat er eerst moet worden geleerd van het eerste nationale burgerforum. Rovers vindt dit een lastig punt. Ze begrijpt de overweging en noodzaak om het, zeker de eerste keer, zorgvuldig en voorzichtig te doen, maar: ‘Er wordt heel veel gevraagd van inwoners, terwijl er al weinig vertrouwen is in de politiek. Dan moet je mensen juist vertrouwen geven, maar het huidige mandaat straalt dat vertrouwen nog niet uit. De noodrem zit er prominent op.’ Niettemin is het besef dat Kamer en kabinet er serieus gehoor aan moeten geven er wel: ‘Jetten gaf aan dat de grondhouding van het kabinet is om de aanbevelingen in principe over te nemen, dus dat is hoopvol. ‘Net als het besef van Kamer en kabinet dat geen opvolging geven afbreuk doet aan het politieke vertrouwen en het burgerberaad zelf, maar de stap tot een plicht tot regelgeving is niet genomen. We moeten het doen met de belofte en de intentie van Kamer en kabinet om dit zo serieus mogelijk te nemen. Daar zijn ze zich bewust van.’

Verkiezingen

Ook haar derde zorg, de timing van het forum, is niet weggenomen. De planning is om het forum rond maart 2024 te laten beginnen. ‘Het duurt een half jaar, dus zal op zijn vroegst pas in september zijn afgerond. Het kabinet heeft dan een half jaar om te reageren op de uitkomsten, dus tot maart 2025 en dan staan de verkiezingen voor de deur. De kans is groot dat de aanbevelingen onderdeel worden van de verkiezingscampagne. Of dat een volgend kabinet de uitkomsten negeert, want dat heeft er geen opdracht toe gegeven.’ Minister Jetten gaf in het debat aan dat een half jaar de maximale reactietermijn is. Daarbij vond hij dat het niet per se kwaad kon als het onderdeel zou worden van de verkiezingscampagne. ‘Hij zei dat het zelfs nog mee kan in de partijprogramma’s.’ Toch noemt Rovers de deadline vlak voor de verkiezingen ‘heel kwetsbaar’. ‘Dit kabinet is wel de aanjager, dus het kan meevallen. Ik hoop maar dat ze beseffen dat er voor januari 2025 een kabinetsreactie moet liggen.’