Protest tegen halsoverkop herindelen in Groningen

Waar het kabinet de plannen voor gemeentelijke schaalvergroting afzwakt, scherpt de provincie  Groningen die juist aan. ‘Nergens anders wordt in vijf jaar driekwart van de gemeenten opgeheven’, stelt emeritus-hoogleraar Charles Vlek.

‘Die gemeentelijke schaalvergroting is een onzalig plan dat op veel weerstand stuit en schadelijk is voor de lokale democratie’, aldus Vlek, emeritus-hoogleraar omgevingspsychologie en besliskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bovendien wringen de plannen van de provincie Groningen in zijn ogen met het landelijke beleid. Hoewel ook dit kabinet kiest voor herindeling van onderop, wordt volgens hem in Groningen ‘in verrassend hoog tempo van bovenaf toegewerkt naar een reductie van 23 naar 5 plattelandsgemeenten plus de stad Groningen. Wie van onderop anders wil, wordt door Gedeputeerde Staten tot de orde geroepen.’

Opdoeken gemeenten gaat te snel

Vlek vraagt zich af waarom in Groningen zo drastisch en zo snel zo veel gemeenten moeten worden opgedoekt. ‘Vóór 1 december 2013 moesten alle gemeenten halsoverkop een richtinggevend principebesluit nemen, ervan uitgaande dat fusiegemeenten democratischer zijn dan samenwerkingsverbanden. Maar veel Groningers begrijpen nog steeds niet waarom herindeling nodig zou zijn, waarom het allemaal zo snel moet, welke fusiescenario’s realistisch zijn en wat er dan op lokaal niveau zou veranderen. De visitatiecommissie adviseerde de vaart erin te houden; de provincie heeft van bovenaf in juli 2013 een dwingend en zeer krap tijdschema opgelegd, in de hoop dat er in alle 23 gemeenten vóór de raads­verkiezingen van 19 maart principe­besluiten zouden zijn genomen.’

Gezamenlijk proces provincie en gemeenten

De Groninger gedeputeerde Bote Wilpstra (bestuurlijke organisatie, D66) herkent zich niet in het beeld dat de emeritus-hoogleraar schetst. ‘Het proces tot herindelen en de discussie over de bestuurskracht van de Groninger gemeenten is in 2006 gestart. Vanaf het begin is het een gezamenlijk proces van provincie en gemeenten’, werpt Wilpstra tegen. ‘Er zijn diverse onderzoeken verricht naar bestuurskracht van gemeenten en provincie, naar mogelijkheden tot verbeteren van bestuurskracht en evaluaties van samenwerkingsverbanden.’

Bestuurskracht op termijn onvoldoende
Daaruit bleek dat de bestuurskracht van een aantal gemeenten op termijn onvoldoende was en dat de niet-vrijblijvende regionale samenwerking te weinig effectief is. In opdracht van de provincie en de Vereniging van Groninger gemeenten is de visitatiecommissie vanaf medio 2012 aan de slag gegaan. Die concludeerde in februari 2013 dat aanzienlijke schaalvergroting van gemeenten nodig is. Na het verschijnen van het rapport ontstond volgens Wilpstra een nieuwe realiteit, die volgens hem door de meeste gemeenten werd herkend. ‘Het was niet meer de vraag of we zouden gaan herindelen, maar vooral met wie. Ook bleek uit de reacties brede overeenstemming om de herindeling voor 2018 te hebben gerealiseerd.’

'Revolutionair bestuurdersproject'

Vlek stelt dat het tempo en de intensiteit van de Groninger herindeling nog nergens is vertoond. ‘De reorganisatie van Groningen is een revolutionair bestuurdersproject. Nergens anders in Nederland wordt binnen vijf jaar driekwart van alle gemeenten opgeheven.’ Dat klopt niet helemaal. In Noord-Brabant is het aantal gemeenten tussen 1992 en 1997 van 131 naar 71 teruggebracht, en daarna nog verder gedaald tot de huidige 67. Ook in Drenthe is in 1998 flink gesneden in het aantal gemeenten. De oorspronkelijke 34 gemeenten werden toen heringedeeld tot de huidige 12.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur (nr. 7) van deze week.