‘Houd een geheimhoudingsregister bij’

Gemeenten worstelen steeds vaker met geheimhouding, ziet hoogleraar staatsrecht Solke Munneke. Uiteindelijk besluit de gemeenteraad over wat geheim moet blijven, maar daarmee kan het ook een politieke kwestie worden. ‘Geheimhouding heeft iets onsympathieks.’

Geheimhoudingscultus
Geheimhouding duikt de laatste tijd geregeld op in de nieuwskolommen. Zo was het vertrek van de burgemeesters van Gennep en Noordoostpolder met geheimzinnigheid omgeven. Maar ook in grotere gemeenten speelde geheimhouding een rol, zoals in de kwestie-Schiekadeblok in Rotterdam, die D66-wethouder ­Adriaan Visser de kop kostte, maar waarin ook veel geheim bleef, tot frustratie van vooral de oppositie. In Maastricht laakte de oppositie de ‘geheimhoudingscultus’ van het college. Dat ging niet alleen over de informatievoorziening over de spionageaffaire, maar ook over een procedurevoorstel over rechtmatigheidsonderzoeken in de jeugdzorg en Wmo die ‘conform afspraak’ vertrouwelijk mochten worden ingezien door de raad. Volgens de oppositie was die afspraak nooit gemaakt.

Vreugdevuren
En in Den Haag was er debat of sommige passages in de informatie over het verkoopproces van aandelen Eneco niet onderdeel konden worden van het openbare debat. Pas na veel discussie en extra afspraken werd er het convenant over de vreugdevuren in Scheveningen openbaar gemaakt. Reden voor de Rekenkamer Den Haag om niet pas volgend jaar, maar dit jaar al te beginnen met haar eerste onderzoek naar geheimhouding. In 2017 was al uit een landelijke enquête onder raadsleden gebleken dat een derde van hen meent dat colleges van B&W ­geheimhouding gebruiken om misstanden uit de openbaarheid te houden. En meer dan de helft van hen ervaart de vele geheimhoudingen als belemmerend in het raadswerk. Zij kunnen hun controlerende taak daardoor minder goed uitvoeren en niet vrijelijk spreken over geheime stukken of er onderzoeken naar doen.

Onsympathiek
‘Geheimhouding heeft iets onsympathieks’, stelt de Groningse hoogleraar staatsrecht Solke Munneke. ‘Het is de uitzondering op een hoofdregel: bestuur moet transparant en controleerbaar zijn en informatie moet beschikbaar zijn. Als bestuurder moet je weten dat je wordt gecontroleerd en dat je dingen openbaar moet maken. Daar moet je dus zorgvuldig mee zijn.’ Geheimhouding vergt dan ook een zo goed mogelijke motivatie. De omvang van het begrip moet niet te ruim worden genomen en het verdient een afbakening: voor wie geldt de geheimhouding en voor hoe lang? ‘Niet alles kan elk moment openbaar zijn. Je kunt bepaalde zaken tijdelijk aan de openbaarheid onttrekken, zoals onderhandelingsresultaten. Waarom zou je je ­eigen positie verzwakken? Dat is een ­kwestie van zorgvuldig met belastinggeld omgaan’, aldus Munneke.

Geheimhoudingsregister
Ook persoonsgegevens kunnen een reden voor geheimhouding zijn. ‘Lastiger wordt het al als bestuurders intern met elkaar willen brainstormen, zonder dat ze aan hun uitspraken vastzitten. Je kunt een ­onderwerp intern bespreken, elkaar overtuigen en aan het eind een gezamenlijk standpunt bereiken. Daarvoor is het nodig om intern beraad te hebben, zodat de uitkomst niet wordt overvleugeld. Maar daar zit het risico van de controleerbaarheid: wat speelt er en wat wordt er niet verteld?’ Er is geen actieve plicht om geheimhouding van informatie af te halen. ‘Iedereen heeft er belang bij, gemeenteraden zeker’, stelt Munneke. ‘Geheimhouding bekrachtigen is één ding, maar als de zaak is afgerond, kan de geheimhouding er vaak af. De wet dwingt daar niet toe. Het is maar net hoe een raad en griffier erin zitten. Mijns inziens moet een gemeenteraad ­hierin actief zijn en het belangrijk vinden. Maak een geheimhoudingsregister en stel vast tot wanneer stukken geheim moeten zijn. Zet het ook vaak op de agenda. Er is in een raad een bepaalde bewustwording nodig over geheime stukken.’

Lees het volledige artikel over geheimhouding in Binnenlands Bestuur nr. 20 van deze week (inlog)