'Gemeenten kunnen veel meer taken van provincies en rijk overnemen'

In het rapport Voorzetten voor decentralisatie, dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) met behulp van onderzoeksbureau Cebeon heeft opgesteld, zijn de 'feitelijke mogelijkheden' voor een verdere decentralisatie van taken op een rij gezet.

De inventarisatie dient als startdocument voor de taakgroep decentralisatie - onder leiding van Ed d'Hondt - die is ingesteld door minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken. Blijkens het rapport kan het mes fors in tal van specifieke uitkeringen: de vele honderden miljoenen die daarmee gepaard gaan, zouden probleemloos kunnen worden toegevoegd aan de algemene uitkering van het Gemeentefonds. Die aanbevelingen sluiten aan bij de reeds ingezette koers het aantal specifieke uitkeringen, die gepaard gaan met veel verantwoording en dus bureaucratie, te verminderen.

Meer in het oog springen de uitvoerende taken die gemeenten denken te kunnen kapen van rijk, waterschappen en van provincies. Bij de provincies gaat het om een bedrag van in totaal 5,5 miljard euro. De argumentatie daarbij is dat gemeenten reeds uitvoerende taken hebben op bijna alle gebieden, waaronder milieu, infrastructuur en jeugdzorg. 'Waarom moeten onderdelen van deze taken door andere overheden worden verricht?', vragen de rapporteurs zich af. 'Meer in algemene zin: moeten rijk, provincies en waterschappen wel eigen taakgebieden hebben waarvoor zij de uitvoerende overheid zijn?'

Volgens het rapport zijn er mogelijkheden de uitvoering van de Awbz en delen van de Belastingdienst te decentraliseren. De rijksmiddelen daarvoor - miljarden euro's - zouden via het Gemeentefonds moeten worden verdeeld. Alle provinciale middelen op het vlak van maatschappelijke ondersteuning hebben volgens het rapport ook betrekking op taken die door gemeenten worden uitgevoerd. Voor zover het niet gaat om kaderstellende activiteiten, zou ook dat geld aan het Gemeentefonds kunnen worden toegevoegd.

Jeugdzorg

Op het gebied van de jeugdzorg kan een streep door de specifieke uitkeringen zoals voor het onderwijsachterstandbeleid en het tegengaan van voortijdig schoolverlaten. Datzelfde geldt voor de provinciale middelen voor de bureaus jeugdzorg.

Omwille van een betere coördinatie van het jeugdbeleid is 'het goed denkbaar' om deze middelen naar gemeenten te decentraliseren. Belangrijke onderdelen van het jeugdbeleid worden al door gemeenten uitgevoerd. Als deze middelen naar gemeenten gaan, ligt het vervolgens ook voor de hand om ook de algemene middelen van provincies voor jeugdzorg en educatie naar gemeenten te decentraliseren.

Gemeenten laten ook het oog vallen op de rijks- en provinciebudgetten voor kunst en cultuur, bibliotheken, oudheid en sport-onderwijssubsidies, tenminste voor zover het uitvoerende taken betreft zoals subsidies aan instellingen, stimuleringsbijdragen, projectsubsidies. De reden? De nauwe samenhang met de gemeentelijke uitgaven op die terreinen. Verder azen de gemeenten onder andere op de huurtoeslag. Decentralisatie daarvan valt te overwegen op het moment dat deze meer eenzelfde karakter krijgt als de inkomensondersteuning in het kader van de Wet werk en bijstand: gemeenten zijn - samen met de woningcorporaties - verantwoordelijk voor het zoveel mogelijk beperken van de huurtoeslag door middel van een op de sociale structuur van de gemeente afgestemd volkshuisvestings- en stedelijke vernieuwingsbeleid. Van de provincies willen de gemeenten de middelen voor volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing overnemen.

Economische zaken

Decentralisatie van de UWV- en CWI-budgetten van het rijk is eveneens een optie, omdat die nauw zijn verbonden met bestaande gemeentelijke taken en middelen in het kader van de Wet werk en bijstand. Net als in het verleden al eens het geval is geweest, zou dat ook overwogen kunnen worden voor de uitvoering van de WW. De gemeenten willen meer taken en middelen op economisch gebied. Daarbij gaat het om middelen van het ministerie van Economische Zaken en een paar honderd miljoen euro van de provincies.

Op het vlak van openbare orde en veiligheid is volgens het rapport taakoverheveling mogelijk in verband met de vorming van veiligheidsregio's, waarvan politie, brandweer en geneeskundige hulpverlening (Ghor) onderdeel uitmaken. Gelet op die samenhang is er aanleiding om ook de taken en middelen te integreren. 'Dit zou kunnen betekenen dat de politietaken, net zoals die van de brandweer en Ghor onder de verantwoordelijkheid van de regionaal samenwerkende gemeenten komen te vallen', aldus het rapport. De bekostiging kan dan eventueel lopen via het Gemeentefonds.

Uitvoerende activiteiten op milieugebied (lucht- en waterkwaliteit) kunnen volgens het VNG-rapport ook van het rijk naar gemeenten. Van de provincies willen gemeenten tevens het milieubeleid overnemen, vooral daar waar het gaat om afhandeling van de omgevingsvergunning.

Openbaar groen

Een grote slag denken gemeenten te kunnen slaan op het terrein van verkeer en vervoer. Gedacht wordt dan aan het binnenhalen van een deel van de rijksbudgetten voor waterbeheer, verkeersveiligheid, betrouwbare netwerken en het hoofdvaarwegennet. De provinciale budgetten voor provinciale wegen, vaarwegen en waterkeringen kunnen richting gemeenten, 'omdat deze middelen in toenemende mate niet aan 'eigen' provinciale infrastructuur worden besteed, maar dat wordt bijgedragen aan gemeentelijke of rijksinfrastructuur vanuit het bevorderen van de regionale mobiliteit', aldus het rapport.

'Wanneer wordt gekozen voor de gemeente als dé uitvoerende instantie is het logisch om deze middelen naar gemeenten te decentraliseren.' Verder zou het zinvol zijn om de rijksbudgetten voor landelijk gebied en openbaar groen - waarmee 1,3 miljard euro is gemoeid - deels naar gemeenten te decentraliseren. Datzelfde geldt voor de uitvoerende taken van provincies en waterschappen voor natuur, agrarische aangelegenheden, waterschapswegen en waterkeringen.