Dat elites bestaan is geen complot

Na de val van het kabinet krijgt de democratie het voor haar kiezen. Rond mooie woorden als gelijke kansen, solidariteit, welvaart wordt een strik gebonden. Enorme thema’s zoals milieu, klimaat, digitalisering en verzorgingsstaat gaan een toontje lager zingen. Intussen is het vertrouwen in de overheid tot nul gedaald. Wat zeker niet helpt is dat de huidige macht in handen ligt van mensen die het idee koesteren dat succes alleen komt door individuele inspanningen.

De in 2002 overleden socioloog Pierre Bourdieu schreef het al. De machtselite loopt rond in de politieke, culturele, economische, sociale en mediatop. Deze elite bezit een informatiemonopolie en speelt elkaar de bal toe. Een gesloten circuit waarbij de leden zich gedragen als sprinkhanen tussen de maatschappelijke velden. Dit is geen complottheorie, maar een wetenschappelijk onderbouwde werkelijkheid. Niks nieuws onder zon.

Lang geleden waren netwerken ingebed in verticale zuilen. Of men was liberaal, of men was katholiek of protestant of socialist. Tot in de haarvaten vertegenwoordigden de elites hun achterbannen. Maar ja, de zuilen zijn weg. Ondertussen gaan minder mensen naar de stembus. Terwijl politieke partijen en vakbonden leeglopen doet zich hetzelfde voor bij ideële verenigingen, van voetbal- tot serviceclubs. Geen idealisten meer in verenigingen doet de tegenmacht verdampen.    

Dat wil niet zeggen dat de elites zijn opgedroogd. Ook nu duiken dezelfde namen op rondom topplekken. Of Kamerlid, of iets bij de onderwijs- of gezondheidsraad, of het college van zorgverzekeringen, of minister, of staatssecretaris, of gemeentesecretaris, of baas van de omroep, of directeur van de NS of burgemeester. Niet te onderschatten het bijbeunen met commissariaten van grote commerciële bedrijven en actief deelnemen in besturen van een of andere belangengroep.

Jongens van gefortuneerde ouders die wegkomen met een moord in een vakantie-oord. Later vullen ze hun leven spiegelend aan jetsetter Willem-Alexander met luxe auto’s, dure huizen en exorbitante hobby’s. Een gesloten circuit, gestut door de juiste studentenvereniging of het studentenhuis. Dit circuit staat borg voor de opvallende stilte als de bestuursvoorzitter van KPMG fraudeert of de landsadvocaat miljoenen achteroverdrukt. 

Deze ‘lucky sperm club’ met uitsluitend privé-carrièreperspectief heeft geen belang bij bekijken van sociale noodzaken uit een publieke morele visie. Overkoepelende visies leiden tot eenheid of mogelijk tot opstanden en dat is niet de bedoeling. Hun belang is de uitkomst van een kosten-baten analyse gebaseerd op behartigen van deelbelangen. En dat gebeurt door pappen en nat houden via een pleisterplak-aanpak voor elk sociaal probleem. Straatoverlast, dan meer politie. Armoe, dan toeslagen. Immigratie, dan uitspelen van gemeenten. Stikstof, dan boerencompensatie. Geen betaalbaar huis, dan subsidie.

Om tot de elite te horen is de voorwaarde om in de pas lopen met de mores en conventies. Lid mogen blijven betekent onverbiddelijke aanpassing aan het gedrag van de mainstreamgroep, aan de kleren van de keizer. Elke dappere de nek uitstekende politicus kan op karaktermoord rekenen. Het pas nog de kop afhakken van de minister van Onderwijs op basis van loze argumenten of in het duister houden van de voormalige Kamervoorzitter spreekt boekdelen.

Bijna de helft van de lokale politieke partijen is ontstaan door onvrede over de gevestigde politiek. Al snel horen ook zij tot de kletsende elite waarmee vernieuwingen zoals lotingen of referenda stranden. Politieke partijen bij gemeenten die hun kont tegen de gevestigde krib blijven gooien, zoals Hart voor Den Haag of de Roermondse Liberale Volkspartij, worden verguisd. Ongetwijfeld zijn het net zo goed boeven, maar hun immense populariteit onder gewone mensen zou weleens het kind kunnen zijn dat de ‘kleren van de keizer-verdwazing' doorbreekt.