Burgerpanels hebben de 'Toukomst'

Burgerpanels vernieuwen de democratie en leveren inhoudelijke inzichten op. Ze kennen hun leefomgeving immers van binnenuit en bekijken deze met een holistische blik, zo blijkt uit de resultaten van het participatie-experiment Toukomst in de provincie Groningen, waarbij een burgerpanel advies mocht uitbrengen over de besteding van 100 miljoen euro. Onderzoeker leefomgeving Hiska Ubels en Bettina Bock, bijzonder hoogleraar bevolkingsdaling en leefbaarheid, beschrijven in dit essay hoe burgers het overheidsbeleid kunnen bereiken.

Vertrouwen

De gaswinning, aardbevingen en bodemdaling in een groot deel van de provincie Groningen hebben grote schade aangericht. Niet alleen aan huizen en gebouwen, maar ook aan het fysieke en mentale welzijn van de bewoners die jarenlang te maken hebben met gevoelens van onveiligheid en onzekerheid. De trage en ondoorzichtige afhandeling van de versterkingsopgave en de schade heeft in Groningen bovendien het vertrouwen van burgers in de overheid sterk ondermijnd.

Betere toekomst

Het project Toukomst is ontstaan vanuit het Nationaal Programma Groningen (NPG), een bestuursakkoord uit 2018 tussen het rijk, de provincie Groningen en de Groningse gemeenten om te bouwen aan betere toekomst. Met de 1,15 miljard vanuit het rijk beoogt het NPG de vitaliteit van de provincie te versterken door investeringen in de economie, werken en leren, leefbaarheid, natuur en klimaat. Met een deel van de middelen (100 miljoen euro) is het Toukomst-investeringsfonds ingericht om de ideeën en initiatieven van de ­Groningse inwoners te financieren.

900 ideeën

Er werden ruim 900 ideeën ingediend door Groningers. Deze zijn gebundeld tot 59 projecten. Via huis-aan-huiskranten konden inwoners de projecten beoordelen en er één tot vijf sterren aan toekennen. Daarna volgden gesprekken met inwoners en belangengroeperingen en werd de haalbaarheid, de omvang en de vorm van financiering in kaart gebracht en bekeken in hoeverre de indieners professionele hulp nodig zouden hebben bij de realisering van hun project. En er werd een Toukomstpanel samengesteld om advies uit te brengen over de besteding van het investeringsfonds.

Identiteit

Met name de verbondenheid en de relatie die men legde tussen identiteit, geschiedenis, cultuur en landschap viel op. Daarin klinkt een emotionele verbondenheid met het landschap, en de wens en oproep er als collectief beter voor te zorgen. Hiervoor heeft men maar liefst een derde van alle Toukomstmiddelen gereserveerd. Nieuw is ook dat men het landschap als een burgerbelang benoemt, als een ankerpunt voor identiteit en emotionele verbondenheid wat aanzet tot inzet en initiatief – niet vanuit particuliere belangen en om de eigen achtertuin te beschermen (nimby) – maar vanuit de collectieve zorg om en voor het gezamenlijke ‘thuis’ dat het representeert – het is ‘Mien laand’ waar men zich ‘Mit mekoar’ om bekommert.

Niet alleen leuke dingen

Daarnaast bevat het Toukomstadvies initiatieven die op terreinen liggen die bij uitstek tot de verantwoordelijkheden van de overheid behoren: armoede en onderwijs, zorg, cultureel erfgoed, openbaar vervoer, circulaire economie en vernieuwing van de ­democratie. Daarmee laat het Advies Toukomstpanel zien dat burgers niet alleen leuke dingen willen organiseren. Men heeft de overheid op belangrijke kwesties gewezen én aangeboden zelf bij te dragen aan de grote opgaven van de provincie.

Gezamenlijk belang

Het potentieel van actieve burgerbetrokkenheid in beleidsvorming en -uitvoering is in Nederland nog maar mondjesmaat onderkend. De overheid is vaak huiverig en bezorgd over de verstoring van beleidsprocessen. De ervaringen met Toukomst laten zien burgerpanels juist voor een verrijking van beleidsagenda’s kan leiden, zeker als het gaat vraagstukken die de leefwereld en toekomst van burgers direct raken. Ook dat burgers in staat en bereid zijn gezamenlijke belangen te onderkennen en die centraal te stellen en daarbij ieders inbreng te respecteren. Om daadwerkelijk het verschil te kunnen maken is oprecht commitment vanuit de overheid wel een conditio sine qua non. 

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 21, 12 november 2021