Implementatie van energietransitie: de rol van gemeenten

De energietransitie is dringend en noodzakelijk. De opgave voor gemeenten is groot. Hierdoor lijkt activiteit, in welke vorm dan ook, voor gemeenten soms het doel. ‘We doen wat’, in plaats van: ‘We doen het juiste en datgene met de meeste impact’. Om de doelen van de energietransitie te behalen, doen gemeenten er juist goed aan om vooraf kritisch naar hun eigen rol te kijken, stelt BMC’er Ruben Zondervan. 

Rolkeuze essentieel voor gemeente

Of je je nou bezighoudt met zonneprojecten, windenergie of aardgasvrij bouwen: als het gaat over de energietransitie is het belangrijk om als gemeente goed na te denken over je eigen rol. Maar waarom eigenlijk? In de praktijk werkt implementatie van energieprojecten vaak als volgt: een inwoner of organisatie presenteert een goed initiatief aan de gemeente. De gemeente pakt het op en belandt, soms onbedoeld, in een rol die voor dit individuele project leuk en passend is, maar die niet op te schalen is. Terwijl dat bij de energietransitie juist nodig is. Gevolg: gemeenten kunnen hun mensen en middelen niet optimaal inzetten voor hun beleidsdoelen.

Niet kopiëren van de buren

Rolkeuze is geen toverstok. Dé rol die op magische wijze alle mogelijke problemen oplost, bestaat niet. Maar een rol kan wel houvast geven. Welke rol wanneer het beste past, hangt af van de context. Daarom kun je als gemeente niet zomaar kopiëren wat de buren doen. Voor gemeente Lansingerland onderzocht BMC welke rol het geschiktst is voor zonne-energieprojecten met minimaal 50% lokaal eigenaarschap. Deze gemeente kent veel glastuinbouw met grote waterbassins. Die unieke opweklocaties voor zonne-energie zijn in andere gemeenten nauwelijks voorhanden. Ook de demografische samenstelling van de gemeente telt mee. In een gemeente met gemiddeld veel nieuwe huizen en hoogopgeleide inwoners met een hoog inkomen pak je als gemeente een heel andere rol dan in een gemeente met oudere huizen en inwoners met een laag inkomen. 

Duidelijke verwachtingen door expliciete rollen

Een expliciet gekozen rol is bovendien makkelijker te veranderen bij veranderende omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan zonnepanelen op particuliere daken. 10 jaar geleden was ondersteuning door overheden daarvoor noodzakelijk, nu is het in de meeste gemeenten overbodig. De markt heeft het overgenomen. Tegelijkertijd zien we dat bij gemeenten soms een impliciet, algemeen gedragen idee leeft dat de overheid wél een rol dient te hebben bij zon op dak. Zo’n impliciete rol is heel lastig te veranderen. Als de rol vastligt in bestuurlijke besluiten, is dat veel eenvoudiger. 
Bovendien draagt een expliciete keuze en communicatie over de rol bij aan het managen van verwachtingen binnen de ambtelijke organisatie, het bestuur, de politiek, de inwoners en samenwerkingspartners. Het biedt helderheid over wat de gemeente wel en niet onderneemt in het kader van de energietransitie.

Integrale afweging van beleidsdoelen

De energietransitie is slechts één van de opgaven waar gemeenten voor staan. Het is zinvol om in de afweging van die rol andere beleidsdoelen mee te nemen. Als gemeente bepaal je dan bijvoorbeeld dat duurzaamheidsdoelen niet ten koste mogen gaan van kansengelijkheid. Na vaststelling van de aan elkaar te koppelen doelen, is een integrale afweging te maken. En daardoor kunnen gemeenten capaciteit en middelen optimaal inzetten voor bereik van het duurzaamheidsdoel, zonder dat andere beleidsdoelen er slechter op worden.

Effectief met mensen en middelen

Kortom, aan de hand van de beleidsdoelen en lokale context kan elke gemeente de voor- en nadelen van verschillende rollen afwegen. Daardoor kunnen zij een weloverwogen keuze maken voor een specifieke rol. Vroegtijdige rolkeuze voorkomt ad-hoc-reacties en ongewenste rollen en zorgt ervoor dat je als gemeente effectief met mensen en middelen om kunt gaan.