Wethoudersbenoeming moet uit achterkamertjes

Wethoudersbenoemingen moeten transparanter worden. Politieke partijen moeten bij voorkeur voor de verkiezingen al hun beoogde kandidaten presenteren, het liefst inclusief hun portefeuille.

Vertrouwen in politiek

Als dat een stap te ver is, is het al winst als partijen voor de verkiezingen aan de kiezers laten weten hoe wethouders worden aangetrokken. Een volgende stap is het invloed geven aan inwoners op het proces van voordracht. Dat kan het vertrouwen van de burger in de politiek vergroten, stelt Julien van Ostaaijen, onderzoeker bij de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur (Tilburg University). Hij heeft onderzoek gedaan naar de transparantie en het democratisch gehalte van wethoudersvoordrachten. Die is niet erg groot, zo concludeert hij.

Traditionele loopbaan

Grootste kans voor geïnteresseerden om ooit wethouder te worden, is een traditionele loopbaan in de lokale politiek, zo blijkt uit het onderzoek ‘Hoe word je wethouder’. Het onderzoek is gebaseerd op interviews met 137 wethouders en literatuurstudie. Via het raadslidmaatschap en fractievoorzitterschap mondt deze carrière dan uit in het wethouderschap. Na jarenlang actief te zijn geweest in de partij is zo’n wethoudersbenoeming ‘vanzelfsprekend’ en ‘onomstreden’, gaven geïnterviewde wethouders aan. Anderen zeiden dat ze ‘aan de beurt’ waren. Van de 137 geïnterviewde wethouders (uit 77 gemeenten) hebben er maar achttien niet in de raad gezeten. Een (lokale) politieke loopbaan is echter geen garantie om gevraagd te worden. Het moet je ook gegund worden.

Geen openbare vacatures

Het gros van de wethouders wordt nog altijd gevraagd, van het openstellen van vacatures is vrijwel geen sprake. De selectie en recrutering van wethouders-in-spe ligt vooral in handen van fractievoorzitters en partijvoorzitters. In de meeste gevallen (78 procent) worden kandidaten al voor de verkiezingen gepolst.

Rekruteringsvijver

Volgens Van Ostaaijen lijkt hierin een kentering te komen; de deuren van het tot nu toe vrijwel gesloten partijbolwerk gaan iets open. ‘Door de toenemende moeite die politieke partijen hebben om binnen partijverbanden geschikte kandidaten te vinden, wordt ook steeds vaker buiten de partij gezocht en worden de kansen voor mensen die zich buiten de partijpolitieke stolp bevinden steeds groter.’ Een goede ontwikkeling, vindt de onderzoeker. ‘De rekruteringsvijver voor goede wethouders kan niet groot genoeg zijn.’ Een van de vooralsnog spaarzame uitzonderingen op de regel is dit jaar Oldebroek, waar Algemeen Belang Oldebroek (ABO) een advertentie plaatste voor een ‘ervaren lokale bestuurder’. Ook Leefbaar Rotterdam riep, evenals in 2004, in een advertentie kandidaten op zich te melden.

Sollicitatiegesprekken

Zware sollicitatiegesprekken worden over het algemeen niet gevoerd. Het gaat veelal om een-op-een gesprekken tussen iemand vanuit de lokale partijtop en de beoogde kandidaat. ‘In plaats van een screeningsproces wordt ‘elkaar eens goed in de ogen kijken’ belangrijker gevonden, stelt onderzoeker Van Ostaaijen. Als er al competentieprofielen liggen, worden deze nauwelijks gebruikt. Tot verbazing van de kandidaten zelf, zo blijkt uit de interviews onder 137 wethouders. ‘Geen opleiding, geen assessment, en dus geen echte goede selectie en ook geen echte eisen. Je wordt het gewoon’, aldus een van de wethouders. Soms wordt het proces breder getrokken, waarbij partijcommissies een rol spelen in de selectie en/of beoordeling van de kandidaten. Zo’n commissie heeft zelden het laatste woord.

De onderzoeksresultaten verschijnen eind mei in het tijdschrift Bestuurswetenschappen.