Barack Obama en psalm 46

Iedereen was blij en opgelucht. Er stond een menigte mensen bij de ingang van het Witte Huis te sjorren aan de hekken, zo zag ik toen ik ’s nachts naar mijn hotel wandelde. Ze riepen George Bush op om nu maar alvast naar Texas terug te gaan. Dat ze het bewind van Bush zat waren, daar kon ik me na de verschillende echecs in zijn beleid iets bij voorstellen, al heeft de agressie me verbaasd. Maar dat ze Bush wilden inruilen voor een man zonder eigenschappen – blank noch zwart, moslim noch christen, links noch rechts – op wie iedereen zichzelf kon projecteren en in wie iedereen zichzelf als in een spiegel terug kon zien, daar begreep ik niets van.

 
Ik was aangenaam verrast toen ik Obama zondag bij Ground Zero psalm 46 hoorde reciteren. Een psalm is niet zo maar een ‘religieus gedicht’, zoals de NOS ons aanvankelijk voorhield, maar een lied uit het Oude Testament dat in de wereld van jodendom en christenheid de eeuwen door is gelezen en vooral gezongen. Deze psalm gaat over de God van Israël die een toevlucht en sterkte is in tijden van nood en gevaar. Het was deze psalm die voor Maarten Luther de leidraad vormde bij de compositie van zijn beroemde lied ‘Een vaste burcht is onze God’, dat protestanten minimaal één keer per jaar, op Hervormingsdag (31 oktober), zingen.

In deze psalm gaat het ook over bruisend en schuimend water, dat gecontrasteerd wordt met de beekjes van de rivier die ‘de stad van God’ zullen verblijden. Ik kan me voorstellen dat deze psalm ook om dit beeld is gekozen. Amerikanen zien hun land graag als een stad op een berg, zoals Jezus in Zijn bergrede daarover in de gelijkenis van het zout en het licht sprak. Toen de puritein John Winthrop met een groep pelgrims in 1630 naar Amerika zeilde, zei hij in een preek aan boord van de Arbella dat hun nieuwe gemeenschap een ‘stad op een berg’ zou zijn. Democraten als John F. Kennedy zowel als Republikeinen als Ronald Reagan hebben het beeld in toespraken gebruikt.

 
Zou het in Nederland mogelijk zijn geweest dat het staatshoofd of een regeringsleider bij een bijzondere gelegenheid uit de Bijbel een psalm voorlas? In Frankrijk in ieder geval niet, met zijn strikte, laïcistische scheiding van kerk en staat. In het pluriforme Nederland zou zo’n citaat al snel als te exclusief worden opgevat. In de herdenkingsdienst in de Haagse Kloosterkerk sprak onder andere een priester van de Rooms-Katholieke Kerk in Den Haag, en zijn betoog had een sterk oecumenische strekking. Amerika is een gelovig land, en er was veel kritiek gerezen op het voornemen van burgemeester Bloomberg van New York en anderen om, bij de herdenking van tien jaar 9/11 geen plaats voor kerk en geloof in te ruimen. George Bush citeerde een brief van Abraham Lioncoln aan een moeder die haar vijf zoons op de slagvelden van de Amerikaanse Burgeroorlog had verloren. Met het citeren van psalm 46 heeft Obama mogelijkerwijs aan de kritiek op Bloomberg tegemoet willen treden.

Cynici vermoeden altijd dat een politicus zoiets alleen maar met bijbedoelingen kan doen. Maar als een schending van het principe van de scheiding van kerk en staat kan het citaat van psalm 46 niet worden opgevat. Die scheiding is immers ooit opgetrokken om te voorkomen dat de overheid één bepaalde denominatie zou opleggen aan haar burgers of bepaalde denominaties zou verbieden, en dat is hier natuurlijk niet aan de orde. Met het citeren van deze psalm heeft Obama naar de bron verwezen die ervoor heeft gezorgd dat Amerika, in Obama’s woorden, door 9/11 niet is gebroken: het christelijk geloof als bron van kracht en moraal die het land, zo heeft de geschiedenis bewezen, veel goeds heeft gebracht.