Tips om anders te formeren

Begin zo vroeg mogelijk voor de raadsverkiezingen met de voorbereidingen van het bestuursakkoord. Dat scheelt tijd in het tot stand brengen van bestuursakkoorden nieuwe stijl. Benader niet alleen de usual suspects, maar ook de moeilijk bereikbare groepen en niet-georganiseerde bewoners. Laat het proces niet te lang duren.

Samenleving betrekken

Deze en zeven andere tips over ‘anders formeren’ staan in de vandaag uitgebrachte bundel Nieuwe politiek, nieuwe akkoorden van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob). In de bundel wordt beschreven hoe tien gemeenten na de raadsverkiezingen van 2014 op een andere manier tot een bestuurs- en beleidsakkoord zijn gekomen. Deze gemeenten betrokken op verschillende wijzen de samenleving bij de totstandkoming van hun bestuurs- en beleidsakkoorden. Uit de ervaringen van de tien gemeenten heeft het Rob tien tips gedestilleerd.

Inspiratie

De Rob brengt de bundel niet alleen uit ter inspiratie en motivatie voor gemeenten. Hij doet dit ook om aan ‘Den Haag’ te laten zien dat formeren en het sluiten van akkoorden anders kan dan via vertrouwelijke onderhandelingen achter gesloten deuren. ‘Als tal van gemeenten bewijzen dat het mogelijk is om er een meer open proces van te maken waar inwoners, organisaties en ondernemers bij betrokken worden, dan zou dat toch ook mogelijk moeten zijn in de Haagse realiteit van de nationale politiek’, aldus de Rob.

Raadsbreed akkoord

Het Rob onderscheidt drie hoofdvormen: raadsbrede akkoorden, coalitieakkoorden en samenlevingsakkoorden. Onder meer de gemeenten Leiden, Zwijndrecht en Utrechtse Heuvelrug kozen vier jaar geleden voor een raadsbreed akkoord. Dat omschrijft het Rob als een akkoord waaraan alle fracties hebben meegewerkt en dat door alle fracties is vastgesteld. In Zwijndrecht is het raadsbrede akkoord in openbaarheid tot stand gekomen en door een grote meerderheid van de raad vastgesteld. Het college kreeg er de opdracht mee om inwoners te betrekken bij de opstelling van het uitvoeringsprogramma.

Samenlevingsagenda

Alblasserdam en Deventer kozen voor een coalitieakkoord, maar niet in de traditionele zin van het woord waarbij de inhoud door de coalitiepartijen is bepaald. Zo konden in Alblasserdam alle fracties aangeven welke thema’s en onderwerpen in het coalitieakkoord een plekje zouden moeten krijgen. Daarnaast is er een maatschappelijk gesprek georganiseerd waarbij maatschappelijke partners konden aangeven wat zeker in een akkoord moest komen. Dat is uitgemond in een samenlevingsagenda, waarin zowel gemeenten als maatschappelijke partners een gedeelde verantwoordelijkheid hebben.

Tijdgebrek

Cranendonck had een samenlevingsakkoord willen opstellen. Door tijdgebrek is het niet gelukt de samenleving te betrekken bij het opstellen van een raadsbreed programma. Bij de uitvoering van het raadsprogramma zijn de inwoners actief betrokken.

Tien tips

Tijdig beginnen en ook het betrekken van moeilijk bereikbare groepen en niet-georganiseerde bewoners waren de eerste twee tips. Laat het proces ook niet te lang duren, luidt de derde tip van de Rob. Het raadsprogramma moet worden beperkt tot hoofdlijnen, zonder te abstract te worden. Dat brengt het gevaar met zich mee dat in het uitvoeringsprogramma een andere uitwerking komt dan de raad voor ogen had. Dit probleem kan echter weer worden voorkomen door (kandidaat)wethouders direct bij de opstelling van het raadsprogramma te betrekken.

Driehoek

Het is ook van belang om de driehoek burgemeester, griffier en gemeentesecretaris intensief bij het proces te betrekken. Competenties en rollen van de informateur en andere betrokkenen, zoals de burgemeester, de griffier en bestuursondersteuners, moeten daarnaast vooraf duidelijk worden gemaakt. Creëer een ontspannen, open en constructieve sfeer tijdens de onderhandelingen is een andere tip. Zo werden in Leiden de gesprekken bewust niet op het stadhuis gevoerd.

Maatschappelijke effecten

De ervaring in onder meer Zwijndrecht leert dat het belangrijk is om een sterke proces- en gesprekleider te hebben ‘die goed kan luisteren, partijen kan verbinden zowel op relatie als op inhoud en die zich niet laat leiden door politieke voorkeuren’. Het is raadzaam om het raadsprogramma op te nemen in de meerjarenbegroting en in de Planning & Control-cyclus. ‘Er wordt hierdoor een duidelijke verbinding gemaakt tussen de in het programma geformuleerde maatschappelijke effecten en het beschikbare geld’, aldus de Rob. ‘Etten-Leur heeft zijn raadsprogramma op dezelfde wijze opgebouwd als de gemeentelijke begroting, waardoor de relatie met het geld duidelijker kan worden gelegd.’

Wantrouwen

Zorg dat er altijd een raadsbesluit wordt genomen over het akkoord dat wordt afgesloten, geeft de Rob mee. Tot slot is het belangrijk ‘dat alle partijen de noodzaak voor een bestuursakkoord nieuwe stijl inzien en voelen’. Die noodzaak is divers, zo blijkt uit de tien gemeenten. In Deventer was sprake van wantrouwen tegen het zittende bestuur en de organisatie. Bestuursproblemen, weinig of geen vertrouwen van de samenleving in het bestuur, onvoldoende afstemming tussen bestuur en ambtelijke organisatie speelden Leiden, Alblasserdam en Utrechtse Heuvelrug parten. In Zwijndrecht was er de roep van de samenleving om meer openheid en duidelijkheid.