135 gemeenten onderzoeken roof Joods vastgoed

Meer dan de helft van de gemeenten waarin tijdens de Tweede Wereldoorlog Joods vastgoed is onteigend en doorverkocht, heeft onderzoek gedaan naar de eigen rol in die roofhandel of is daar nog mee bezig. Dat blijkt uit een vragenronde van onderzoeksplatform Pointer onder alle 218 gemeenten waarvan bekend is dat er in de oorlog Joodse woningen en stukken grond zijn verhandeld.

Donaties aan Joodse instanties

In totaal nemen 135 gemeenten de roofhandel onder de loep, waarvan 74 gemeenten het onderzoek al hebben afgerond. Onder meer Eindhoven, Apeldoorn, Lochem en Winterswijk hebben naar aanleiding van de resultaten tien- tot honderdduizenden euro's gedoneerd aan Joodse stichtingen en herdenkingscentra, als moreel rechtsherstel.

Gemeenten kochten panden zelf

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verhandelde de Duitse bezetter meer dan 7100 panden van Joodse eigenaren. De administratie van die transacties staat in de zogeheten Verkaufsbücher, die in 2019 zijn gedigitaliseerd. Het meeste onteigende onroerende goed werd doorverkocht aan ondernemers en vastgoedhandelaren, maar uit de Verkaufsbücher blijkt dat een aantal gemeenten zelf Joodse panden van de Duitse bezetter heeft opgekocht.

Achterstallige belasting

Volgens Pointer willen de 135 gemeenten die onderzoek doen naar de roofhandel vooral weten of dat ook voor hen geldt, of dat ze een andere rol hebben gespeeld in de onteigening. Ook wordt onderzocht hoe de gemeenten zijn omgegaan met Joden die na de Tweede Wereldoorlog naar hun woonplaats terugkeerden. Zo kwam het voor dat gemeenten na de oorlog achterstallige belasting inden bij Joodse terugkeerders die in de oorlog waren ondergedoken of in concentratiekampen zaten.

Geen noodzaak voor onderzoek

Van de 218 gemeenten waarin roofhandel in Joods vastgoed plaatsvond, zeggen er 53 tegen Pointer daar geen onderzoek naar te doen. Sommige zeggen de noodzaak daarvan niet in te zien of willen liever wachten totdat nabestaanden zich melden. Van dertig gemeenten is niet bekend in hoeverre ze van plan zijn een onderzoek in te stellen.

Pointer doet al langer onderzoek naar de roofhandel in panden en stukken grond van Joodse eigenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sinds de digitalisering van de Verkaufsbücher heeft het onderzoekscollectief er al meerdere keren over gepubliceerd, waarna tientallen gemeenten een onderzoek naar hun eigen rol instelden. Inmiddels is dat aantal dus opgelopen tot 135. In 2021 won Pointer een Sigma Award voor de publicaties over de roofhandel, de prijs voor de beste datajournalistiek in de wereld.