10 procent kan vertrekken

Google op ‘meer ambtenaren’ en je hebt 27.000 hits. Eenzelfde actie met de trefwoorden ‘minder ambtenaren’ levert het dubbele aantal zoekresultaten op. De ferme voornemens van het te vormen kabinet Rutte/Verhagen zijn daar mede debet aan. De komende week zal het verschil alleen maar verder oplopen. Het ene na het andere college van burgemeester en wethouders komt met de meerjarenbegroting naar buiten.

Ze kiezen allemaal voor een bezuinigingspakket met een afgeslankte organisatie als hoofdbestanddeel. Zonder uitzondering zijn de gemeenten bij het opstellen van hun begroting ervan uitgegaan dat het nieuwe kabinet het gemeentefonds met 10 procent zou korten - in totaal een bedrag van 1,7 miljard euro. Die aanname was gebaseerd op een dit voorjaar gegeven regeringsadvies van de commissie-Kalden, één van de 20 heroverwegingswerkgroepen. Omdat die algemene uitkering voor veel gemeenten de belangrijkste inkomstenbron is, is in de begrotingen tot nader order de tering naar de nering gezet.

Uit een steekproef van Binnenlands Bestuur uit 43 willekeurige gemeentebegrotingen - 10 procent van alle gemeenten - blijkt dat veel gemeenten (over 4 à 5 jaar) 10 procent minder medewerkers op de loonlijst willen hebben. Absoluut gezien moeten er bij de grotere steden de meeste ambtenaren vertrekken. Den Haag mikt op een reductie van zo’n 350 medewerkers, Leeuwarden en Purmerend willen er ieder 100 kwijt. In kleinere gemeenten gaat het uiteraard om geringere bedragen en aantallen, maar relatief gezien zijn de uitgedeelde klappen even hard. Tweederde van de in totaal 3 miljoen euro bezuinigingen in Hardenberg, verhaalt het college op de ambtelijke organisatie.

Vertrekkers

Vacaturestops

Voor zover na te gaan, gebeurt dit allemaal zonder gedwongen ontslagen. De gemeenten denken de gewenste krimp voornamelijk via natuurlijk verloop te kunnen bewerkstelligen. De komende jaren gaat de babyboomgeneratie immers met pensioen. Vergrijsde overheidsorganisaties als de gemeenten gaan dat merken. De verwachting is dat één op de zeven ambtenaren om die reden voor 2020 is vertrokken. Een onlangs door het ministerie van Binnenlandse Zaken uitgebrachte analyse benadrukte de omvang van die uitstroom nog maar eens. Door deze vrijvallende vacatures niet op te vullen, hoeven gemeenten geen pijnlijke (en dure) vertrekregelingen in te zetten.

Het regent dan ook vacaturestops in de begrotingen. Onder andere Apeldoorn, Eindhoven en Beemster nemen helemaal niemand aan, terwijl Utrecht en Tilburg bijvoorbeeld kiezen voor selectieve toepassing van dat paardenmiddel. Externen moeten het in vrijwel alle gemeenten ontgelden. Inhuur gaat in de meeste begrotingen gepaard met de termen ‘beperken’, ‘korten’ en ‘minder.’ Het is vergeefs zoeken naar concrete bedragen. Uitzondering vormen Tilburg en Haarlem, waar de colleges zwart op wit zetten die kostenpost jaarlijks met 1 respectievelijk 1,5 miljoen euro te kunnen terugdringen.

De gemeente Den Haag kwam medio september als eerste grote stad met een meerjarenbegroting. Dat document blijkt een aardig voorproefje te zijn geweest. Het Haagse college gaf aan 50 miljoen euro te willen besparen op de ambtelijke organisatie. Van dat bedrag zal 38 miljoen euro het personeel direct raken, met als waarschijnlijk resultaat ruim driehonderd ambtenaren minder. Utrecht steekt de collega G4-stad naar verwachting naar de kroon. Op de ambtelijke organisatie, zo is het collegeplan, wordt de komende jaren maar liefst 55 miljoen euro bespaard.

Verrassend? Een eerdere analyse door Het Expertise Centrum (HEC) van de coalitieakkoorden van de dertig grootste gemeenten was al een voorbode: de bezuinigingsplannen op personeel in die collegeprogramma’s telden op tot minimaal 900 miljoen euro. De meeste colleges, zo concludeerden de onderzoekers, richten hun blik voor de bezuinigingen vooral intern: een bezinning op de gemeentelijke taken en het functioneren van het eigen ambtelijk apparaat. Behalve de vraag of men alles nog wel wil doen - de kerntakendiscussie - wil men ook de dingen soberder doen zonder echt negatieve gevolgen voor de burgers. Dat kan door samen te werken met andere gemeenten en te digitaliseren. Opvallend is in dat opzicht dat tegelijkertijd veel gemeenten juist flink gaan afdingen op allerlei vormen van regionale samenwerking, zoals gemeenschappelijke regelingen. Generieke kortingen van 10 procent van de bijdrage aan dergelijke organisaties zijn geen uitzondering.

In de begrotingen komen de gemeenten die in de collegeakkoorden gedane beloften duidelijk na. De begrotingen lijken niet alleen op elkaar, ze lijken qua focus op het ambtelijk apparaat ook heel erg op het concept-regeerakkoord zoals vorige week gepresenteerd: ook daar wordt een derde van de bezuinigingen in die hoek neergelegd. Die megabezuinigingen worden echter niet alleen bereikt door met minder personeel - of externen - te gaan werken, maar ook door te korten op de organisatie of onderdelen daarvan. Al met al snijden de onderzochte gemeenten voor ruim een derde (36%) in eigen vlees. Daarbij komen uitschieters naar boven (Utrecht: 93%) en naar beneden (Westervoort: 8%) voor.

Zoals altijd zijn er natuurlijk uitzonderingen op de regel. Heiloo bijvoorbeeld wil alleen gaan bezuinigen op tijdelijk personeel. Met nog minder vaste krachten gaan werken, is de goden verzoeken. Uit vorig jaar door adviesbureau Berenschot gehouden onderzoek bleek dat de omvang van de formatie in Heiloo kleiner is dan bij een vergelijkbare gemeente. Een eventuele inkrimping staat niet alleen op gespannen voet met de uitkomsten van dat onderzoek, maar ook met de ontwikkeling van de gemeente als ‘eerste overheid’ – ‘een idee van het Rijk, ondersteund door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, waarbij meer verantwoordelijkheden en taken bij gemeenten worden neergelegd’, aldus het college van Heiloo.

Taken afstoten

Meer werk zal met minder mensen moeten worden gedaan, zo luidt een vaak voorkomende zinsnede in de concept begrotingen. Ook zal er minder werk worden gedaan: gemeenten overwegen taken af te stoten. Een fi ks aantal gemeenten blijkt zich voorlopig te beperken tot het aanbieden van een materieel sluitende begroting 2011 aan de raad. Ze schuiven de beslissing over het sluitend maken van de meerjarenbegroting daarbij een eind voor zich uit. Dat geldt bijvoorbeeld voor Arnhem, Woerden, Den Bosch en Ommen.

Daar staan ‘brede heroverwegingen’ of een ‘kerntakendiscussie’ op de rol. Op zijn vroegst in het najaar, maar vaker nog pas in maart volgend jaar beloven ze knopen door te hakken. In Alphen aan den Rijn, dat volgens het college van burgemeester en wethouder zo’n 10 miljoen moet bezuinigen, doet de raad dat pas in juni 2011. Dat vooruitschuiven wordt overigens oogluikend toegestaan door de provincies als toezichthouder op de gemeentefinanciën.

Net als vorig jaar zullen die zich soepel opstellen als de meerjarenbegroting van een gemeente niet sluitend is. De economische crisis en de onzekerheid die dat geeft voor de inkomsten en uitgaven, geldt als excuus. De toezichthouder is al tevreden als gemeenten een kloppend huishoudboekje over 2011 kunnen tonen. Ook worden links en rechts de budgetten voor lokale rekenkamers teruggeschroefd. Volgens Jacques Necker, een onderzoeks- en adviesbureau op dat terrein is er sprake van een trend. Veel rekenkamers worden gekort op hun budget, of vervangen door commissies met alleen raadsleden.

Schraal

De ambtenaar die blijft, moet ook op ‘minder’ rekenen. Dat wil zeggen, een schralere werkomgeving en mindere arbeidsvoorwaarden. Den Haag schrapte eerder al de werklunches. Vanaf volgend jaar moet de medewerker waarschijnlijk ook betalen voor de koffie op het werk. In Zevenaar krijgen medewerkers geen kerstpakketten meer. Onder de noemer alle kleine beetjes helpen, schrapt het college 5000 euro in het kledingbudget en in het fietsplan voor medewerkers: ze moeten één jaar langer met hun via ‘de zaak’ gekochte tweewieler doen. Redelijk wat colleges stellen voor te beknibbelen op gemeentelijke (snoep)reisjes en excursies. Zo halveert Brummen het budget daarvoor, terwijl deelname van bestuurders aan congressen en trainingen voor het bestuur tot een minimum wordt beperkt. De gemeente handhaaft weliswaar de stedenbanden, maar stopt met het ‘subsidiëren van de uitwisselingsprogramma’s.’ Anders gezegd, er gaat een streep door die tripjes in de baas zijn tijd. Het bestuur spaart ook zichzelf niet.

In Westervoort krijgen burgemeester en wethouders niet langer een vergoeding voor internetaansluiting. In menig gemeente wordt de afschrijvingstermijn van pc’s en kantoormeubilair verlengd. Ambtenaren worden geacht langer met hun stoel te doen. Op het gebied van de arbeidsvoorwaarden gaan sommige gemeenten ertoe over de toekenning van periodieken te beperken.

In veel gemeentebegrotingen wordt ook het opleidingsbudget van ambtelijk personeel op de korrel genomen. In Westervoort gaat er 20 procent van het budget af. In Dalfsen vervalt de mogelijkheid tot het volgen van de ‘Pensioen in Zicht’-cursus voor de oudere medewerker. Dat scheelt de gemeente jaarlijks 10.000 euro. De Tilburgse ambtenaar krijgt minder vaak post: de postrondes in het stadhuis worden teruggebracht van drie naar twee.

Ruimte

Wat de verschillende gemeenteraden van de voorgestelde bezuinigingen overeind houden, wordt eind oktober/begin november duidelijk. Dan behandelen de gemeenteraden de begroting. Omdat er in het regeerakkoord aanzienlijk minder lijkt te worden bezuinigd op gemeenten dan de 10 procent waarmee in de begrotingen is gerekend, biedt dat de raden ruimte de bezuinigingsvoorstellen af te zwakken dan wel extra investeringen te doen. Uiterlijk 15 november moeten de vastgestelde begrotingen bij de provincie liggen.

Ondertussen in Dalfsen…
Goedkoop duurkoop?
Een huiselijke maatregel die Dalfsen geld oplevert, is het overstappen naar de Overijsselse Ombudsman. Ieder bestuursorgaan in Nederland is verplicht om aangesloten te zijn bij een externe klachtorganisatie. Momenteel is Dalfsen aangesloten bij de Nationale Ombudsman. Die brengt daarvoor een bedrag in rekening van bijna 20 cent per inwoner. Uitgaande van 28.000 inwoners komt dat voor Dalfsen neer op 5500 euro.

Het college ontdekte dat de Overijsselse Ombudsman 10 cent per inwoner rekent. Dat komt neer op 2800 euro per jaar. Addertje onder het gras is dat daarnaast moet worden betaald worden per klacht. Een volledige klacht kost 1500 euro, een korte interventie 200 euro. De afgelopen jaren is er door de inwoners amper geklaagd. En de klachten die er waren hebben nog nooit tot een daadwerkelijke externe (dus dure) behandeling geleid. Zo bezien is de Overijsselse Ombudsman voor Dalfsen 2700 euro goedkoper.

Ondertussen in Dalfsen…
Rekenkamer gekort
Dalfsen zet het mes in de rekenkamer. Het budget van de rekenkamercommissie wordt vanaf volgend jaar gehalveerd. Het wordt teruggebracht naar 14.000 euro. De consequentie is dat er jaarlijks minder onderzoeken kunnen plaatsvinden. Een gemiddeld onderzoek kost al gauw zo’n 12.000 à 18.000 euro. Per saldo betekent deze ingreep dat er nog maar één onderzoek per jaar plaatsvindt. Een rekenkamer(commissie) is weliswaar wettelijk verplicht, maar het is aan de gemeenteraad de hoogte van het budget te bepalen.

Ondertussen in Dalfsen…
Einde Europese vriendschap
Dalfsen stopt minder geld in de jumelage met het Duitse Hörstel. Het college wil het budget halveren naar 1100 euro. Het betreft een partnergemeente in het grensoverschrijdende samenwerkingsverband Euregio. Het college gaat zelfs nog een stap verder met het voorstel uit de Euregio te stappen. Beëindiging van het lidmaatschap levert 9600 euro. Dat Dalfsen daardoor subsidies misloopt, neemt het college op de koop toe. Ook andere buitenlandse contacten, bijvoorbeeld met Roemenië wil het dagelijks bestuur fors verminderen. Met de plaats Dej onderhoudt de gemeente ‘vriendschappelijke’ contacten. Het afbouwen daarvan bespaart op de inzet van ambtelijke uren.

Ondertussen in Dalfsen…
Minder fris toilet
De ambtenaar in het stadhuis van Dalfsen krijgt een minder schoon toilet. Als besparingsmogelijkheid oppert het college te stoppen met de tussenronde van het schoonmaken van het sanitair. Ook het periodiek reinigen van de werkplekken/printers wordt gestopt. In combinatie met het lager zetten van de verwarming in het gemeentehuis, tellen dergelijke facilitaire besparingen op tot een bezuiniging van 30.000 euro.

Inventarisatie concept meerjarenbegrotingen 2011-2014 van 43 gemeenten

Bron: Binnenlands Bestuur/Hans Bekkers