Rijksrecherche zette zaak Haagse wethouders op scherp

‘De rijksrecherche gaat niet over één nacht ijs en weet dat een inval bij twee wethouders van een grote stad als Den Haag stevige publicitaire impact heeft. Dat geeft aan dat dit een uiterst serieuze kwestie is’, aldus de Groningse hoogleraar staats- en bestuursrecht Douwe Jan Elzinga. Dat het Openbaar Ministerie de burgemeester niet van tevoren op de hoogte heeft gesteld noemt hij ‘bijzonder’.

Zaak is vrij ernstig
Om te voorkomen dat bescheiden verdwijnen is het op zichzelf wel begrijpelijk dat een dergelijke ‘huiszoeking’ niet van tevoren wordt gecommuniceerd, aldus Elzinga. ‘Aan de andere kant is dit een zodanig hevige interventie dat de burgemeester als voorzitter van de driehoek wel via het OM op de hoogte had kunnen worden gesteld. Kennelijk is de afweging gemaakt om dat niet te doen en dat is wel bijzonder.’ Ook volgens de Leidse hoogleraar staatsrecht Wim Voermans duidt het ingrijpen van de rijksrecherche erop dat er echte indicaties zijn. ‘Dat maakt deze zaak vrij ernstig is. Anders doet de rijksrecherche zoiets niet. Het zit niet in de categorie: ‘O, het was een misverstand.’’

‘Harde aanwijzingen nodig voor inschakelen rijksrecherche’
Had de burgemeester niet eerder al een integriteitsbureau of de rijksrecherche moeten inschakelen? Er zijn in de gemeenteraad wel eerder vragen gesteld over deze materie. ‘Wellicht is in het college daar ook wel over gesproken’, denkt Elzinga. ‘Maar omdat dit zich voorlopig aan de waarneming onttrekt, is het lastig hier een oordeel te formuleren. Bij integriteitsvraagstukken is weliswaar de burgemeester aan zet, maar dan moeten er wel evidente aanwijzingen zijn. In welke mate die er waren, is niet erg duidelijk. De rijksrecherche gaat niet in op verzoeken van derden. Het OM bepaalt op basis van het opportuniteitsbeginsel of de rijksrecherche wordt ingezet. Een burgemeester kan wel aangifte doen, maar wanneer het gaat om leden van het college zal een burgemeester nooit over één nacht ijs gaan. De aanwijzingen moeten dan wel heel erg hard zijn.’

Gevolgen voor burgemeester
Na het opzeggen van het vertrouwen in coalitiepartij Hart voor Den Haag/Groep De Mos door de overige coalitiepartijen is het de vraag of de zaak ook nog gevolgen kan hebben voor burgemeester Pauline Krikke. Morgen is de presentatie van het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat mogelijk al explosief voor haar is, maar kan deze corruptiekwestie ook de positie van burgemeester Krikke raken, aangezien zij hoeder is van de integriteit en ook vergunningen afgeeft? Volgens Elzinga mogen collega’s in het college, inclusief de burgemeester, ervan uitgaan dat er volgens de gebruikelijke procedures wordt gehandeld totdat het tegendeel evident is. ‘In hoeverre de kwestie aan de orde is geweest in het college, onttrekt zich vooralsnog aan de waarneming.’ Voermans wijst ook op collegiaal bestuur en dat je als collegelid mag uitgaan van het integer handelen in het bestuur. ‘De wethouders zijn door de screening gekomen, maar dat is alleen voorheen, onderweg heb je daar dus niets aan en kun je voor verrassingen komen te staan.’

‘Burgemeester mag geen wethouders op non-actief stellen’
Volgens Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging zijn de wethouders van Hart voor Den Haag/Groep De Mos innocent until proven guilty. ‘Onze rechtsgang is een groot goed.’ Van Gool snapt de stap van burgemeester Krikke om de wethouders min of meer op non-actief te zetten. ‘Ik zou dat als burgemeester toch niet zo snel doen en de wethouders de gelegenheid geven om zelf de conclusie te trekken om geen bestuurlijke rol te hebben tijdens dit onderzoek. Ik weet niet of zij die kans hebben gekregen, maar het lijkt er niet op. Het is geen gebruik dat burgemeesters hier voor de schermen erg actief in opereren.’ Volgens Van Gool zou dat via de eigen partij van de wethouders moeten of via de raad in brede zin of dus de wethouders zelf de conclusie laten trekken en naar buiten laten treden. ‘De burgemeester heeft niet de bevoegdheid wethouders op non-actief te stellen. Ik vind het een logische stap, maar de volgorde bijzonder. De burgemeester is wel hoeder van de integriteit, dus goed dat ze erop handelt en ook maatregelen treft, maar op non-actief stellen hoort daar niet bij.’

Niet voorbehouden aan lokale partijen
Volgens de Tilburgse bestuurskundige Julien van Ostaaijen valt burgemeester Krikke niet per definitie iets aan te rekenen. ‘Onderzoek zal duidelijk moeten maken wie er verantwoordelijk waren voor het afgeven van de vergunning en wie erbij de vergunningverlening betrokken waren. Vooralsnog lijkt er voor de recherche geen reden om buiten deze personen er anderen bij te betrekken.’ Overigens wijst Van Ostaaijen erop dat een onderzoek als dit weliswaar uitzonderlijk is, maar dit soort problemen niet exclusief zijn voorbehouden aan lokale partijen. Ik hoor nu dat geschreven wordt dat lokale partijen de inkomstenbron van landelijke partijen missen, dus ‘creatiever’ moeten zijn en dus vaker in dit soort situaties terechtkomen. Dat is te stellig. We hebben ongeveer 800 in gemeenteraden actieve lokale partijen en met de meeste partijen gaat het goed. Ze zijn niet per definitie vatbaar voor corruptie. Lokale afdelingen van landelijke partijen hebben ook wel andere inkomstenbronnen: giften, hulp in natura, dus die moeten net zo voorzichtig zijn.’