‘Niet bang zijn voor normalisering’

Ambtenaren kijken doorgaans amper naar hun arbeidsvoorwaarden om. Maar nu staat hun uitzonderingspositie op het spel. Dat is de hoogste tijd, vindt hoogleraar Arbeidsrecht Evert Verhulp. ‘Die seniorendagen zijn niet meer van deze tijd.’

Duimendraaiende agenten, belasting­ambtenaren die het werk neerleggen. Ook de onderwijzers en buschauffeurs hebben aangegeven actie te voeren als het kabinet niet een beter voorstel doet voor een cao voor rijksambtenaren. Het wekt allemaal de indruk dat de Nederlandse werknemer erg bezig is met zijn arbeidsvoorwaardenpakket.

In de praktijk valt dat tegen. ‘De gemiddelde werknemer in Nederland kijkt naar de vakbonden als de burger naar de waterschappen: de politieke kleur kan niemand wat schelen zolang er als het nodig is maar wordt gepompt’, stelt Evert Verhulp, hoogleraar Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Maar als je, zoals nu, jaren geen nieuwe cao hebt gekregen, dan neemt de interesse ineens wel toe.’

Ambtenaren staan dan ook belangrijke veranderingen te wachten. Op dit moment worden er harde noten gekraakt voor de cao voor rijksambtenaren en de nieuwe cao-onderhandelingen voor gemeenteambtenaren komen er ook al weer aan. Op de achtergrond gaat de modernisering van de ambtenarencao’s langzaam maar zeker door. En dat allemaal op een moment dat de overheid het personeelsbestand nog verder moet inkrimpen.

Oubollige regelingen
Het principe van de cao zoals we die nu kennen kan volgens de hoogleraar nog wel wat jaartjes mee. Al kunnen juist de ambtenarencao’s wel enige vernieuwing gebruiken. ‘De meeste oubollige regelingen worden er wel uitgehaald’, zegt Verhulp. ‘Denk bijvoorbeeld aan de seniorenregelingen. Gelukkig maar, die seniorendagen zijn niet meer van deze tijd, het is pure leeftijdsdiscriminatie. Als je werknemers in dienst hebt die zich erop verheugen om vanwege het bereiken van een bepaalde leeftijd minder te gaan werken, dan heb je het als werkgever niet goed gedaan. Laten we ook niet overdrijven: de werkweek van een rijksambtenaar is 38 uur en niet iedere ambtenaar is vanaf zijn 55ste toe aan vermindering van de werktijd. Zo zwaar is het werk nu ook weer niet, al is dat voor ambtenaren die fysiek zwaar werk moeten verrichten natuurlijk anders. De behoefte aan minder werk is individueel te bepalen met een bedrijfsarts. Standaard seniorendagen uitdelen is in mijn ogen een volstrekt botte regeling, niet meer van deze tijd.’

Demotie zou een goed alternatief kunnen zijn, mits het initiatief van de werknemer zelf komt, vindt Verhulp. ‘Maar dan moet je ook kijken naar het beginsalaris. Een ambtenaar zit pas na gemiddeld tien dienstjaren aan het maximum van zijn salarisschaal. Eigenlijk ten onrechte, want na twee jaar functioneert hij vaak al volledig. Wat mij betreft kunnen we een mooie overgangsregeling maken voor ouderen die als jonge ambtenaar te weinig hebben verdiend, en de jongere ambtenaren sneller meer salaris geven. Bij dit soort ontwikkelingen is er een andere zienswijze op de carrière nodig,’ benadrukt de hoogleraar. ‘Je moet er aan het begin van je loopbaan rekening mee houden dat je later wat minder zou kunnen gaan verdienen. Dan is er de mogelijkheid om in een vroeg stadium alvast te gaan sparen. Dat zou collectief kunnen worden geregeld, maar het past wat meer in deze tijd om dat individueel te doen.’ Daarbij geldt dat je er niet meer van uit mag gaan dat je 40 jaar dezelfde baan houdt, of altijd maar ambtenaar blijft.

Maatwerk
Maatwerk in arbeidsvoorwaarden lijkt de toekomst te hebben, al plaatst Verhulp daar wel wat vraagtekens bij. ‘Je hebt het cafetariamodel, waarbij  ook voor andere dan de standaard arbeidsvoorwaarden kan worden gekozen. Maar uit onderzoek blijkt dat een heel grote groep werknemers niet kiest voor die opties. Werknemers vinden het soms ingewikkeld of hebben er geen zin in.’

Die geringe belangstelling sluit aan bij de werknemersmentaliteit. Het lijkt van deze tijd om zaken rond de rechtspositie zonder veel moeite te aanvaarden, zolang ze niet als een probleem worden ervaren. Verhulp: ‘Tegen mijn werkende studenten zeg ik weleens dat slechts 10 procent van de mensen in hun sector vakbondslid is. Alleen die 10 procent bepaalt de arbeidsvoorwaarden in de sector waarin zij werken. Dat zijn meestal oudere werknemers. Het risico is dat de belangen van jongeren onderbelicht blijven. De reactie van die studenten is dan vaak: “Het is toch best goed geregeld, zo?”’

Het gebrek aan stakingsbereidheid is mogelijk cultureel bepaald. Zo wil de Nederlandse politie 5 procent loonsverhoging, maar niet gefinancierd uit hun eigen pensioenpot. Evert Verhulp denkt dat hun buitenlandse collega’s daar veel verder in zouden gaan. ‘De inflatie in de laatste vier jaar was al ongeveer 8 procent.  In Frankrijk zouden werknemers die zo lang geen inflatiecorrectie hebben gehad vast lachen om zo’n eis. Daar worden acties gevoerd die niet passen bij de Nederlandse mentaliteit. Tijdens een staking gijzelden de stakers de directie. De toenmalige president Sarkozy zei daarover slechts dat de overheid de stakers “niet zou laten vallen.”’

Toch nemen de politieacties toe en worden ze wat harder. Voetbalwedstrijden zijn gecanceld, ministeries worden geblokkeerd. De hoogleraar snapt de gevoelens van de politiemensen. ‘Ze zijn er door de inflatie netto op achteruit gegaan. Het is dus niet zo gek dat ze er wat bij willen hebben. Of ze genoeg betaald krijgen weet ik niet. Maar ik krijg wel de indruk dat men in het algemeen vindt dat agenten niet bijster veel verdienen. De vraag is wat wij Nederlanders over hebben voor het politieapparaat.’

Marktconform
De wet normalisering staat op het punt te worden behandeld in de Eerste Kamer. Op het moment dat die erdoor is, zal dat ook consequenties hebben voor het cao-overleg bij de rijksoverheid. Het overleg zal meer marktconform worden gevoerd. Maar bang voor de normalisering hoeven ambtenaren absoluut niet te zijn, zegt de hoogleraar. ‘Werknemers kunnen überhaupt niet makkelijk worden ontslagen in Nederland. Natuurlijk, het hele ambtelijke, formele procesrecht verandert wel ingrijpend. Toch zal de rechter altijd heel zorgvuldig blijven kijken naar de omstandigheden bij zo’n ontslagprocedure.’

Verhulp ziet in de normalisering vooral grote voordelen, ook voor de individuele ambtenaar. ‘Het idee is dat je als ambtenaar makkelijker naar het bedrijfsleven kunt overstappen en andersom. Nederlandse ambtenaren hebben over het algemeen een wat lager salaris, maar de secundaire arbeidsvoorwaarden zijn zo goed dat die dat compenseren. Overigens hebben de meeste ambtenaren het gevoel dat ze dankzij hun werk iets bijdragen aan de samenleving. Daar willen ze best salarisoffers voor brengen.’

Rijk akkoord

juli 2015

• Loonsverhoging van 5,05 procent over 2015 en 2016.
• In september eenmalige uitkering van 500 euro.
• Vakbond FNV tekende het in juli gesloten akkoord niet. De salarisverhoging wordt namelijk deels betaald uit een besparing op de pensioenen. De bond zegt dat de reële loonstijging slechts 1,7 procent is en vindt dat te mager.

Gemeente akkoord
juni 2014
(Loopt af op 1 januari 2016)
• Vanaf april 2015 krijgen alle gemeenteambtenaren een salarisverhoging van 50 euro per maand.
• Eenmalig bedrag van 350 euro
• Salaris per 1 oktober 2014 met 1 procent omhoog.

Provincie akkoord
oktober 2014 (Loopt af in december 2015)
• Structurele loonstijging van 2 procent per 1 januari 2015 en 1 procent per 1 juli 2015.
• Eenmalige bruto uitkering van 450 euro voor fulltimers (deeltijders naar rato).

Waterschap akkoord
juni 2015
• 2014 nullijn

• Eenmalige bruto uitkering van 750 euro (deeltijders naar rato)
• 1 januari 2016: structurele loonsverhoging van 1,5 procent.

Voldoende vakantiedagen
Nederlandse ambtenaren vinden dat ze voldoende vakantiedagen hebben. Dat blijkt uit het Binnenlands Bestuur Ambtenaren-vakantie­onderzoek onder ruim 3.000 ambtenaren. Slechts 22 procent geeft aan het aantal vrije dagen te laag te vinden. Opvallend is dat dit percentage veel hoger ligt onder de vijftigers. Van die groep vindt bijna 40 procent dat ze te weinig vakantiedagen hebben. Het gemiddelde bruto salaris van de gemeenteambtenaar in 2014 was 3.039 euro. Dat is een stijging van 0,7 procent in vergelijking met het jaar daarvoor.