‘Bestuurder regeert bij de gratie van rechtvaardigheid’

‘Een bestuurder is misschien met macht bekleed, deze is alleen van betekenis als de bevolking er rechtvaardigheid in herkent’, aldus de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema gistermiddag tijdens De Preek van de Leek in de Singelkerk. ‘Het zwijgen in de kwetsbaarste wijken is een gevaarlijke ontwikkeling.’

Gedeeld besef van rechtvaardigheid
Halsema wijdde haar preek aan het Bijbelverhaal Exodus dat volgens haar niet alleen gaat over Mozes en de wet die hij van bovenaf krijgt aangereikt op twee stenen tafelen, maar ook over het volk en zijn instemming met de hele gang van zaken. Er komt een verbond tot stand tussen de wetgever en het volk. De Israëlieten reageren verheugd op de Tien Geboden die niet tegen hun wil worden opgelegd of afgedwongen. ‘Zij kiezen ervoor, er bestaat op dat moment een gedeeld besef van rechtvaardigheid dat nodig is om samen te leven.’

Huidige geboden
En bij het begrip rechtvaardigheid legt Halsema een verbinding met de actualiteit, want hoewel ze nu iedere dag in de weer moet met de geboden van nu, zoals verordeningen wetten, beschikkingen en besluiten, dringt zich af en toe het begrip rechtvaardigheid zich aan haar op. Ze noemt een meisje dat is verhandeld en verkracht en nergens terecht kan, een eigenzinnige moskeebestuurder die wordt bedreigd en zich onveilig voelt, Pegida die haar vrije demonstratierecht opeist en hangingen wil laten zien op grote schermen en boeren die met zijn honderden over de grachten willen gaan denderen.

Bescheidenheid
Het zijn volgens Halsema heel verschillende momenten waarop ze zich afvraagt: van wie is de wet eigenlijk? ‘Wanneer leg je als bestuurder de wet met vaste hand op en wanneer zoek je naar een gedeelde opvatting van wat rechtvaardig is? Als de trekkers de grachten op rijden en zich niet kunnen laten tegenhouden: dan moet je jezelf ook de vraag stellen tot hoever de macht reikt.’ Ze noemt deze geen originele vragen, maar vindt dat je ze steeds opnieuw aan jezelf moet voorhouden. ‘Ze dwingen je tot bescheidenheid. Een bestuurder is misschien met macht bekleed, deze is alleen van betekenis als de bevolking er rechtvaardigheid in herkent.’

Van wie is de stad?
De burgemeester wijst op de ‘onderstroom van rechtvaardigheid’ die losstaat van de bestuurder van de dag. Soms kan een bestuurder daar gemakkelijk op meedeinen, zoals tijdens de Dodenherdenking, maar ze vraagt zich af of het besef van rechtvaardigheid nog wel door iedereen in de stad wordt gedeeld? ‘Van wie is de wet? Van wie is de stad? En wie is in een stad met zoveel toeristen en bezoekers eigenlijk het volk?’  Ze keert terug naar Exodus en wijst op het veertigjarig verblijf van de Israëlieten in de woestijn. ‘Omdat ze hun toekomst niet kennen, nog niet weten welke belangen zij moeten verdedigen, kiezen ze rechtvaardigheidsprincipes die voor iedereen aanvaardbaar zijn.’ Zo kwamen de Tien Geboden tot stand. ‘Het volk weet nog niet waar het aan toe zal zijn, maar het stemt wel alvast in met de wet. Die instemming komt er alleen omdat de Tien Geboden ‘fair’ zijn.’

Rituelen nodig
In de toekomst van Amsterdam gaat het volgens Halsema ook om instemming met het gezag van de wet. ‘Een bezield verbond van volk en regelgever: de bevolking stemt in met de regels waaraan ze zich gehouden weet. De stad zorgt niet voor deze verbinding, ze is het resultaat ervan. Ze bestaat bij gratie van een gedeeld besef van rechtvaardigheid.’ Om nieuwe generaties enthousiast over dat verbond te laten raken zijn (nieuwe) rituelen nodig: gezamenlijke sportdagen, feestdagen, herdenkingen, vindt Halsema ‘Als bestuurder moet je de wet streng handhaven anders wordt het verbond tussen volk en het gezag van de wet fragiel. Maar je moet ook zorgen voor een zacht verbond. Gesprekken voeren.’

Verbond kan verbreken
Door met mensen gesprekken te voeren over de wet kunnen zij zich niet alleen beschermd voelen door het recht, maar zich er ook verantwoordelijk voor voelen en er zelfrespect aan ontlenen, aldus Halsema. Dat geldt juist voor wijken buiten de grachten en de Ring. ‘Ver van de fora van de macht waar mensen meer dan elders worstelen met armoede, grote sociale problemen en discriminatie, kan het gesprek over de wet verstommen: het verbond verbreekt.’ En zo verdwijnt uit teleurstelling of frustratie de loyaliteit met de rechtsgemeenschap. ‘Als de stad het resultaat is van verbinding, is dit zwijgen in de kwetsbaarste wijken, een gevaarlijke ontwikkeling.’ En daarom heeft iedereen een stem nodig in het gesprek. ‘Iedereen moet zich gehoord voelen.’

Tijdens De Preek van de Leek mogen (on)gelovige mensen die zich al roeren in het publieke debat, voor een keer de preekstoel beklimmen. Deze vorm wordt in meer dan veertig dorpen en steden gehanteerd. In de Singelkerk mocht Halsema het spits afbreken in een reeks van vier zondagen.