Zij-instroom in de techniek

Wanneer mensen gebruik maken van een collectief goed of dienst zonder er voor te betalen of bij te dragen aan de instandhouding ervan wordt dit het free rider problem genoemd. Als burger zijn we allemaal wel eens free rider: we genieten van een stoep zonder onkruid in de straat, terwijl de overbuurvrouw dit maandelijks wiedt. Wijzelf doen hier eigenlijk nooit iets aan. Natuurlijk komt dit fenomeen ook in ernstigere vormen voor. Denk bijvoorbeeld aan burgers die maandelijks een uitkering ontvangen, maar daarnaast wel nog zwart werken: ze maken gebruik van het belastingsysteem maar dragen zelf geen belasting af.

Maar speelt dit free rider problem ook in de technische sector? Liften technische bedrijven die niet investeren in zij-instromers, mee op de bedrijven die wel investeren in zij-instromers?

Het afgelopen jaar is het bewegen van zij-instromers richting de technische sector in een stroomversnelling belandt. Een deel van de technische bedrijven investeert in het opleiden van deze zij-instromers uit de horeca, de luchtvaartsector en de evenementenbranche. Op deze manier dragen zij bij aan het vergroten van de vijver van technische vakmensen. Dit is hard nodig, want het tekort aan technici is schrijnend. Daarnaast is het ook een investering: starters vanuit het mbo of hbo zijn namelijk veel sneller op te leiden en brengen ook nog eens nieuwe kennis mee. Toch zetten maar een aantal bedrijven zich in voor zij-instromers. Zij zien de urgentie.

Mooi zou je denken. Echter zien we hier een probleem ontstaan: een bedrijf investeert veel tijd, energie en bovendien ook financiële middelen in een zij-instromer. Wanneer deze zij-instromer helemaal is ingewerkt en goed is opgeleid, kan het technische bedrijf eindelijk de vruchten van zijn investering gaan plukken. Of in ieder geval: dat is de bedoeling. In de praktijk zien we dat na het afronden van de opleiding veel zij-instromers weer vertrekken. Ze vertrekken bijvoorbeeld vaak naar een technische organisatie waar de arbeidsvoorwaarden beter zijn. Het aannemen van zij-instromers kan hierdoor erg onaantrekkelijk worden voor technische bedrijven. Vooral omdat een deel van de technische bedrijven investeert, en het andere deel er de vruchten van plukt. Zijn dit free riders? Wat kan de overheid hieraan te doen?

Uit literatuur blijkt dat het free rider problem op meerdere manieren op te lossen is:

• Wet- en regelgeving: vanuit de overheid zou er een zij-instroomquotum kunnen worden ingevoerd. Wanneer de meeste (grotere) bedrijven een aantal zij-instromers per jaar aannemen, stroomt de vijver van technici langzaam vol. Het risico is dan verdeeld over meerdere bedrijven. Geen free riders omdat ieder bedrijf zijn steentje bijdraagt.
• Financiële prikkels, zoals belasting of subsidie: ook een subsidie voor het aannemen van zij-instromers zou helpen. Er zijn al verschillende potjes in te zetten voor zij-instroom. Om dit voor veel bedrijven toegankelijk te maken, zodat het probleem ook echt met de hele sector aangepakt kan worden, is het van belang het te ontschotten. Er zijn dan niet 10 verschillende potjes nodig voor één zij-instromer, zoals nu het geval is.
• Inspelen op het altruïsme van mensen of bedrijven: door de PPS’en kan er worden ingespeeld op de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de sector om de vijver van technici te vergroten. Het voorschakeltraject “Energietransitie” georganiseerd door Vakschool Technische Installaties in Groot Amsterdam, waar CrossOver ook nauw bij betrokken was, is een voorbeeld van een gezamenlijk project. Deze bedrijven zetten zich samen in om zij-instromers een kans te bieden en met elkaar een effectief systeem te bouwen voor zij-instroom richting techniek.