Steeds meer woningen van het aardgas

Hoe stoom je je inwoners klaar voor de warmtetransitie? Businessmanager Energietransitie van EIFFEL Dennis Ouwens sprak met Michael Herweyer van de Omgevingsdienst IJmond, die hier een succesvolle aanpak voor hebben.

Inwoners ‘warm maken’ voor de energietransitie doe je niet door de nadruk te leggen op techniek. Maar juist door vanuit veranderkunde de nadruk te leggen op de mens”. Aldus Michael. De Omgevingsdienst IJmond stippelt samen met de gemeenten Beverwijk, Heemskerk, Velsen en Uitgeest een spikkeltjesaanpak uit voor de warmtetransitie. Hier wijst de Transitievisie Warmte niet zozeer hele wijken aan die collectief aardgasvrij worden. Nee, de wijkuitvoeringsplannen zijn veel meer op individueel maatwerk gericht. De gemeenten gaan deur voor deur langs bij inwoners om ze mee te krijgen in de transitie. Of bewoners al wel bezig zijn met het verduurzamen van hun woning of niet, iedereen krijgt via drie afzonderlijke sporen begeleiding op maat. Voor de een betekent dat inzetten op energie besparen, voor de ander het daadwerkelijk klaarmaken van de woning om van het aardgas te gaan. In Uitgeest is de uitvoering van het project gestart. ‘Onze aanpak is gericht op actie’, zegt Michael van de Omgevingsdienst IJmond.

Vanwaar deze andere aanpak?

Michael: ‘Tot nu toe hebben veel gemeenten, ook wij, zich in hun Transitievisie Warmte gericht op een collectieve aanpak, complete wijken die voor 2030 op warmtenetten moeten zijn aangesloten. Terwijl er heel grote gebieden zijn waar zulke netten niet de voorkeur hebben. Het alternatief is individueel duurzaam verwarmen, bijvoorbeeld met een warmtepomp, met als gevaar dat er snel netcongestie optreedt. Wij zijn er daarom voor om de transitie veel meer gespikkeld aan te vliegen. Meer individuele oplossingen dus. Je pakt niet een hele wijk in één keer aan, maar begint bij de koplopers die enthousiast zijn over het van het gas af gaan.’

Veel meer bottom up dus?

‘Inderdaad. Een transitie is een veranderkundig traject. De verleiding is groot om de warmtetransitie vooral te benaderen als technologische uitdaging. Veel gemeenten hebben in hun analyses gekeken naar koppelkansen, en dan vooral naar de bouwkundige en technische aspecten, om zo af te pellen welke wijken het eerst klaar zijn voor de transitie. De Transitievisie Warmte is in menig gemeente een technocratische exercitie geworden. Terwijl de angel veel meer zit in hoe huizenbezitters en huurders er persoonlijk in zitten. Je kunt een nieuwbouwhuis bezitten dat al bijna klaar is voor aardasvrije bewoning, maar toch ernstig twijfelen aan de laatste investering die je daarvoor moet doen. Bijvoorbeeld omdat je al op leeftijd bent of geen zin hebt in het gedoe dat de verbouwing meebrengt. Maar even goed zijn er mensen die in een oud en minder geschikt huis wonen en wel geld en energie hebben om van het gas af te gaan. Bijvoorbeeld omdat ze net verhuisd zijn en toch al groots willen verbouwen.’

Kun je wat meer vertellen over de drie sporen die jullie hanteren?

‘Er is een grote basis van mensen die nog helemaal niet met verduurzaming bezig zijn. Het ontbreekt ze aan informatie, of ze zijn sceptisch over de noodzaak. We gaan langs de huizen en geven deze groep persoonlijk energieadvies. Als we merken dat er snel kleine maatregelen toegepast kunnen worden, zoals radiatorfolie plaatsen, dan laten we dit gelijk achter bij de inwoners. Met als gedachte: zeg je ja tegen iets kleins, dan is het zaadje geplant om later ook grotere maatregelen te nemen. We zien dat de conversiepercentages bij afgegeven adviezen en kleine maatregelen zoals kierdichting en adviezen om zuiniger te stoken enorm hoog liggen. Met de huidige aardgasprijzen is tot de helft van de huurders en bezitters van een koophuis meteen bereid actie te ondernemen.’

En het tweede en derde spoor?

‘Het tweede spoor richt zich op woningeigenaren die al verder zijn. Zij kennen hun huis en willen stappen zetten om het klaar te maken om van het gas af te gaan. Voor hen organiseren we specifieke bijeenkomsten en collectieve inkoopacties. In het derde spoor schenken we extra aandacht aan de groep mensen die nu al volop werk maken van de transitie en ook daadwerkelijk van het aardgas af willen. Dat doen we in de IJmond nu met het pilotproject Groen Thuis. Hierin nemen we onzekerheden weg via individueel hoogwaardig advies van begin tot eind. Dit begint bij energieadvies, maar ook warmtetransmissieberekeningen, objectieve offertebeoordelingen tot en met het advies na oplevering van de installaties valt hieronder. Zodra bewoners daadwerkelijk aardgasvrij zijn, willen we daar ruchtbaarheid aan geven, bijvoorbeeld met buurtbijeenkomsten. Zo verleiden we door de verhalen van de inwoners zelf de buren om ook mee te doen. We verwachten dat spoor drie organisch verder groeit, met een curve die steeds steiler omhooggaat.’

Maatwerk en persoonlijke begeleiding van woonconsumenten bestaat al, bijvoorbeeld via energiecoaches. Wat maakt de aanpak in de IJmond uniek?

‘Veel onderdelen van ons initiatief bestaan elders inderdaad. Maar in zo’n duidelijke samenhang als wij ze gegoten hebben, zijn ze nooit toegepast. Daarnaast is het in gemeenteland gebruikelijk om via campagnes inwoners te bereiken en te stimuleren tot verduurzamen. Het is in feite een schot hagel, waarbij het uitgedragen bericht de mensen die het niet interesseert ook niet bereikt. Wij proberen het om te draaien. We hebben een goede database van geïnteresseerden vanuit de deur-tot-deur aanpak en het energieloket. We benaderen dus gericht de bovenmatig geïnteresseerde inwoners voor Groen Thuis. Door de persoonlijke aanpak is de slagingskans meteen groter. Er zit momentum bij deze groep, dat laten we met dit project niet boven de markt hangen. De spikkeltjesaanpak heeft als bijkomend voordeel je als overheid een duidelijker beeld krijgt in welke wijken veel animo is voor de transitie, zodat netbeheerders kunnen inspelen op netcongestie.’

Hoe reageren inwoners op de Groen Thuis-aanpak?

‘De eerste reacties zijn heel enthousiast. We treffen best veel mensen die al ver in de transitiegedachte zitten, dat is heel leuk. Onze aanpak is in de basis een stuk vriendelijker dan die waarbij een hele wijk moet overschakelen naar aardgasvrij. Ter illustratie, in de jaren zeventig is in veel appartementencomplexen de blokverwarming eruit gegooid. Die flatwoningen kregen allemaal een eigen cv. Waarom? Niet omdat het technisch handiger was of financieel voordeliger. Nee, omdat het over het thuis van mensen ging en ze graag zeggenschap hebben over hun eigen stookinstallatie. Dat speelt hier ook. Je hebt het over de huizen van mensen, over hun persoonlijke thuis. Als je aanklopt met het verhaal dat je als gemeente hebt bepaald dat de wijk van het gas af gaat, creëer je weerstand. Wij helpen mensen die dat willen persoonlijk, en dringen niets op.’