Huiskamerdynamiek door openbare verlichting in Goirle

In de volksmond werd het Kloosterplein al ‘de huiskamer’ genoemd, maar na een prikkelende renovatie mag het bekendste plein van Goirle de naam met recht dragen. Met bankjes, poefjes en weefpatronen in de bestrating is een echte huiskamerdynamiek gecreëerd, die versterkt wordt door de lichtmasten en schemerlampen die het plein complementeren.

Toine Adams was als Senior Adviseur bij Spectrum Advies & Design verantwoordelijk voor het lichtontwerp van het Kloosterplein. In overleg met Richard Boerop, Urban Lighting Consultant bij Philips Indal, realiseerde hij een gedurfd concept op basis van een ontwerp dat in 2007 bij de City People Light Awards werd gepresenteerd.

Inspelen op dag- en nachtritme

‘Het uitgangspunt is verlichting die inspeelt op een natuurlijk dag- en nachtritme’, vertelt Toine. ‘Als mensen net van hun werk komen, zijn ze vaak gehaast en willen ze zo snel mogelijk hun kinderen van het kinderdagverblijf halen, boodschappen doen en naar huis. De verlichting tijdens de spits is daarom koel, neutraal en helderwit om aan te sluiten bij het gevoel dat mensen op die tijdstippen drijft. ’s Avonds wordt de verlichting steeds warmer en contrastrijker, zodat mensen zich juist welkom voelen op het plein en zin krijgen een terrasje te pakken of zomaar wat op de bankjes te vertoeven. Als de cafés sluiten, zorgen we er met kouder en feller licht voor dat mensen onbewust de prikkel krijgen dat het tijd wordt om hun bed op te zoeken. Zo sluiten we enerzijds aan bij het natuurlijke ritme van mensen, maar kunnen we tegelijkertijd subtiel invloed uitoefenen op hun gedrag.’

Theatertechniek op straat

Op het plein staan twee grote lichtmasten van Valmont waarin vijf Philips DecoFlood tunable white LED-spots zitten. De spots kunnen in lichtsterkte en kleurtemperatuur variëren van het warme 2700K tot het koude 5000K, en alle gradaties wit licht ertussenin. ‘Het bijzondere aan de lichtmasten is niet eens zozeer de lampen zelf, maar de manier waarop ze worden aangestuurd met het DMX-besturingssysteem’, zegt Toine. ‘DMX wordt normaal gesproken alleen gebruikt in de theaterwereld, om de spots op het toneel te schakelen en te dimmen. In de openbare verlichting is het een totaal nieuw concept: een plein is tenslotte geen architectonisch kunstwerk of een theatervloer. Maar als je een huiskamersfeer wilt nabootsen, zul je toch buiten de bestaande kaders voor openbare verlichting moeten denken. Dan heb je vlekken en schaduwen nodig waar je normaliter gelijkmatigheid zoekt.’ Toine benadrukt dat hij de uitvoering van het concept niet alleen gerealiseerd heeft. ‘Bij het testen van de lichtniveaus, het bepalen van afstanden en het creëren van lichtcontrasten was Philips Indal aanwezig om te adviseren en mee te denken. Zo’n sterke samenwerking heb je ook nodig als je een concept als dit goed neer wil zetten.’

Normoverschrijdend

Ook van de gemeente Goirle kreeg Toine veel ondersteuning. Projectleider Frans Hendriks zag het idee van DMX in combinatie met dynamische lichtspots wel zitten. ‘Op een bepaalde manier kun je parallellen trekken met je eigen huiskamer waar je ook een fijne sfeer wilt verwezenlijken. Misschien voldoet de verlichting door de schaduwvlakken niet altijd aan de normen om veiligheid te garanderen, maar er zit een calamiteitenknop op voor ongeregeldheden of momenten waarop heel snel veel licht nodig is. Met een simpele druk op de knop schiet de lichtsterkte dan omhoog tot het plein baadt in het volle licht.’ Toine is het hier roerend mee eens. ‘In de openbare ruimte moet alles voldoen aan een bepaalde norm en wordt er vaak gedacht: ‘Gooi alles maar plat met licht, dan zijn we gedekt in het geval van opstootjes of calamiteiten’. Als lichtontwerper wil je verder denken dan dat. Door op een afwijkende maar verantwoorde manier sfeer te creëren, geef je ook een prikkel aan anderen. Mensen voelen zich namelijk wél veilig op het plein, ondanks dat er gespeeld wordt met schaduwen, spot- en vlekwerking. Je kunt wel ten koste van alles willen voldoen aan het politiekeurmerk, maar je wint er niets mee als je de beleving van mensen niet raakt.’

Spelen met kleuren

Ook de schemerlampen worden bestuurd door DMX en zijn bedoeld om de beleving van mensen te verhogen. Frans is enthousiast over de mogelijkheden met kleuren en lichtsterktes. ‘Het plein is half november 2012 feestelijk geopend, dus we waren nog net op tijd voor Sinterklaas en Kerst. Er is een draaiboek met kleuren die specifiek worden geprogrammeerd voor evenementen en feestdagen. In totaal werken we met zo’n twaalf kleurscenario’s, die op vaste tijden worden ingezet, maar we kunnen zelf via intranet op deze kleurstellingen inbreken. Als het Nederlands elftal bijvoorbeeld een kampioenschap wint, zetten we alle lampen op oranje. En als het carnaval is, stralen de schemerlampen leuke confettikleurtjes uit om aan te sluiten bij de festiviteiten. Voor mij was dit lichtconcept een echte eyeopener, ik heb nog nooit zo gespeeld met licht in de openbare ruimte. In combinatie met het speciaal ontworpen meubilair en de talloze huiskamerverwijzingen in de bestrating, heeft de verlichting het Kloosterplein omgetoverd tot de ontmoetingsplek die we altijd al wilden hebben.’