Waterschap duurder uit met eigen lab

Groene adviesbureaus trekken aan de bel over de omslag naar inbesteding bij waterschappen. Brancheorganisatie Netwerk Groene Bureaus wijst op de marktverstorende effecten van de Wet Markt en overheid. ‘De helft van het werk was opeens weg.’

Tot 2005 deden waterschappen in eigen laboratoria onderzoek naar kwaliteit van oppervlaktewater of besteedden dit uit aan marktpartijen. Uit kostenoverwegingen besloten de meeste waterschappen daarna samenwerkingsverbanden op te richten voor werkzaamheden in laboratoria. ‘Die bulklabs geven schaalvoordelen, dus dat leek een logische ontwikkeling’, vindt voorzitter Johan Burger van Netwerk Groene Bureaus (NGB). ‘Maar in de praktijk werkten deze gecombineerde waterschapslaboratoria, zoals Aquon, heel marktverstorend.’

Voor negen deelnemende waterschappen en hoogheemraadschappen voerde Aquon veel werk zelf uit tegen hogere tarieven dan de markt, vertelt Burger. ‘Aquon besteedde wel uit aan bureaus, maar veel minder dan de 90 procent die bij de oprichting werd voorzien. Dat noem ik inbesteden. Je haalt werk weg uit de markt.’

Gedwongen winkelnering
Op 1 januari 2014 richtten vijf andere waterschappen fusielaboratorium Aqua­lysis op. ‘We hadden weer een ­gesprek, maar de waterschappen wuifden onze vrees weg. Het werk voor groene adviesbureaus zou hetzelfde blijven, maar de helft van het werk was weg.’

Toen er na de crisis nog minder werk was, ging ook Aqualysis het werk zelf doen, aldus Burger. ‘Er was minder werk, maar het personeelsbestand van Aquon en Aqualysis wijzigde niet. Ik noem deze activiteiten gedwongen winkelnering. Dan ontbreekt de noodzaak voor innovatie.’

In het kader van de evaluatie Wet Markt en overheid lichtte de brancheorganisatie de Tweede Kamer in over deze omslag naar inbesteding. ‘Daarbij zijn de kosten anderhalf keer hoger dan bij marktpartijen’, aldus Burger. De branche krijgt fors minder opdrachten en dus minder inkomsten. Werkgelegenheid en expertise verdwijnen zo uit de markt en daarmee de functie van de flexibele schil. ‘Met name hydrobiologisch werk is zeer specialistisch. Het kost bureaus veel tijd en geld mensen op te leiden. Accreditatie is ook een forse kostenpost.’

De brancheorganisatie wil dat waterschappen hydrobiologisch onderzoek samenbrengen in een inkooporganisatie en daarna zoveel mogelijk uitbesteden aan de markt. ‘Rijkswaterstaat hanteert die aanpak al heel succesvol.’ Waterschappen financieren fusielaboratoria nu zelf in gemeenschappelijke regelingen of stichtingen en moeten het werk daar verplicht laten uitvoeren. Burger zegt dat waterschappen dit steeds minder doen vanwege de hoge kosten. De waterschappen zijn daar niet blij mee.

Nieuw vertrouwen
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard trok vorig jaar de beslissing om met Aquon te stoppen – uit onvrede over de invulling, prestaties en ontwikkeling van de kosten – uiteindelijk terug toen het nieuw vertrouwen kreeg door aangekondigde verbeteringen van Aquon. Maar hoogheemraadschap Delfland heeft aangekondigd per 1 januari 2017 uit de gemeenschappelijke regeling te zullen stappen. Op 7 juli valt een definitief besluit.

Fractievoorzitter Antoinette Jans van de Algemene Waterschapspartij is nog steeds groot voorstander van uittreding uit de GR Aquon vanwege de hoge kosten, maar vindt de term inbesteding nogal gezocht. ‘Ik vind dat geen sprake is van gedwongen winkelnering. Aquon heeft benchmarks gedaan naar prijzen bij marktpartijen.’

De Unie van Waterschappen geeft geen antwoord op vragen over inbesteding. ‘Wij zijn een lobbyorganisatie. Dit is een zaak van de waterschappen zelf’, aldus een woordvoerder. Als het inbesteden na de evaluatie van de Wet markt en overheid doorgaat, stijgt de kans dat het NGB naar de ACM stapt. ‘Het is voor ons een principiële zaak.’